पावसाळ्यातील रानमेवा-जांभूळ

November 28, 2024June 11, 2024 by Madhav Bhope

An article in Health and Wellness category.

उन्हाळा संपून पावसाळा सुरू झाला, की आंबे हळू हळू कमी व्हायला लागतात, आणि जांभळांचा मोसम सुरू होतो. बाजारात हळू हळू टपोरी, चमकदार जांभळे दिसायला लागतात. आंब्यांच्या मोसमात पोटभर आंबे खाऊन जर अजीर्ण झाले असेल, तर त्यावर जांभळे खाणे हा एक उतारा समजला जातो.

जांभूळ हे एक विशुद्ध भारतीय फळ आहे. जांभळाला संस्कृत मध्ये जंबू हे नांव आहे. तसेच भारताचे एक नांव जंबूद्वीप असेही आहे. त्यावरून असे दिसते की, पूर्वीच्या काळी भारतात जांभळाच्या झाडांची इतकी रेलचेल होती की या फळांवरून देशाचे नांव जम्बू द्वीप असे पडले! आजही भारतात जांभळाची झाडे विपुल प्रमाणात आहेत, आणि देशातील जवळ जवळ सर्वच भागांत, अगदी प्रत्येकाला या फळाचा स्वाद परिचित आहे.

भगवान श्रीकृष्णाचा रंग ही जांभळासारखा होता असे पुराणात वर्णन आहे. भगवान श्रीरामांनी चौदा वर्षांच्या वनवासात फळें आणि कंदमुळें खाऊन जीवन व्यतीत केले हे आपण जाणतो. त्यात जांभळांच्या फळांचाही मोठा सहभाग आहे असा रामायणात उल्लेख सापडतो असे म्हणतात.

जांभूळ हे विशिष्ट ऋतूत येणारे मोसमी फळ आहे. खाण्याला रुचकर असण्यासोबत, याचे अनेक औषधी गुणधर्मही प्रसिद्ध आहेत. जांभूळ हे मुख्यतः आम्लधर्मीय गुणाचे फळ असून, याची चव मात्र गोड आणि तुरट अशी आहे. जांभळामध्ये ग्लुकोज आणि फ्रुकटोज विपुल प्रमाणात असते. सोबतच शरीराला आवश्यक असणारे जवळ जवळ सगळे लवण(क्षार) यात असतात.

जांभूळ खाण्याचे फायदे:

पाचन क्रियेसाठी जांभूळ अत्यंत उपयोगी मानले जाते. जांभूळ खाल्ल्याने पोटाशी, पचनाशी संबंधित अनेक तक्रारी दूर होतात.
मधुमेहाच्या रुग्णांसाठी जांभूळ हे एक रामबाण उपाय समजले जाते. जांभळाच्या बिया वाळवून, त्याची पावडर करून तिचे सेवन केल्यास मधुमेहाच्या रोग्यांना रक्तशर्करा आटोक्यात ठेवण्यासाठी मदत होते. जांभळाचे फळ हे इतर फळांप्रमाणेच रक्त शर्करा वाढवणारे आहे हे कृपया लक्षात ठेवावे. त्यामुळे मधुमेहा च्या रोग्यांनी जांभळे खातेवेळी ही गोष्ट लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे. रक्त शर्करा कमी करण्यासाठी जांभळाचे फळ नाही तर त्याच्या बिया उपयोगी आहेत. तसेच सगळ्याच मधुमेहा च्या तक्रारींवर सरसकट जांभळाच्या बियांचा उपयोग आपल्या मनाने करणे योग्य नाही. त्यासाठी वैद्यांचा सल्ला घेणे हे आवश्यक आहे.
त्याशिवाय याच्यात कॅन्सरप्रतिरोधक तत्व सुद्धा असतात.याशिवाय kidney stone (मुतखडा) रोकण्यासाठीही याचा उपयोग होतो. त्यासाठी याच्या बिया वाळवून, बारीक दळून, पाणी किंवा दहयासोबत घेण्याचे सांगितले जाते.
अतिसारावर जांभूळ सेंधव मिठासोबत खाल्ल्याने फायदा होतो. रक्तयुक्त अतिसारामध्येही याच्या बियांचा उपयोग करतात.
दात आणि हिरड्यांशी संबंधित अनेक समस्यांवर जांभळाचा उपयोग होतो. जांभळाच्या बियांच्या पावडर ने दात घासून, हिरड्यांची मालिश केल्यास दोन्हीही निरोगी राहतात.

अर्थात, वरील सर्व माहिती ही सर्वसाधारण असून, वैद्यकीय सल्ला नाही हे नक्की लक्षात ठेवावे.

जांभळाच्या लाकडाचा खूप उपयोग होतो. इमारतीसाठी वापरायला याचे लाकूड उत्कृष्ट समजले जाते. याच्यात पाण्यात टिकून राहण्याची शक्ति असते. जांभळाच्या लाकडाचा मोठा जाडसर तुकडा पाण्याच्या टाकीत ठेवल्यास त्या टाकीत (पाण्यात) शेवाळ किंवा हिरवे साचत नाही आणि टाकीला दीर्घकाळ साफ करण्याची गरज पडत नाही. पूर्वीच्या काळी जलस्रोत जसे की नदी, नाले, विहिरी, यांच्या काठावर जांभळाचे झाड नेहमी लावले जायचे. कारण याच्या पानांमध्येही जंतु प्रतिरोधक (anti bacterial) शक्ति आहे.

जांभळाच्या लाकडाची अजून एक विशेषता म्हणजे याचे लाकूड दीर्घकाळपर्यन्त पाण्यात सडत नाही. या वैशिष्ट्यामुळे याच्या लाकडांचा उपयोग नाव बनविण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर केला जातो.

जांभूळ हे औषधी गुणांचे भांडार असून, शेतकर्‍यासाठीही अधिक उत्पन्न देणारे फळ आहे.

नद्या आणि इतर जलप्रवाहांच्या किनार्‍यावर मातीची होणारी धूप (क्षरण) टाळण्यासाठी जांभळाची झाडे अत्यंत उपयुक्त आहेत.

अजूनपर्यंत जांभळाची योजनाबद्ध अशी शेती फार कमी बघायला मिळते. देशातील बहुतेक भागात अनियोजित प्रकारेच जांभळाचे उत्पन्न घेतले जाते. खरे तर जांभळांच्या मोसमात फळांना खूप मागणी असते आणि शहरात तर भाव ही चांगला मिळतो. सध्या पुण्यात, जांभळे 80 रुपयांपासून 120 रुपयांपर्यंत पावकिलोचा भाव आहे. म्हणजे जवळ जवळ 320 ते 480 रुपये किलोचा भाव. हा भाव सफरचंद किंवा इतर अनेक फळांपेक्षा कितीतरी जास्त आहे. त्यामुळे जांभळाच्या नियोजनबद्ध उत्पादनाला भारतात खूप वाव आहे असे म्हटल्यास वावगे होणार नाही. त्याचबरोबर जांभळांपासूनजेली, मुरब्बाही बनवता हेऊ शकतो.

खरं तर जांभूळ हे भारतीयांचे मुख्य फळ आहे आणि त्याचे संरक्षण आणि संवर्धन सगळ्यांनी करायला पाहिजे.

To Read our Medical Advice disclaimer click here

This site contains product affiliate links for Amazon and other sellers. We may receive a small commission if you make a purchase after clicking on one of these links, without any additional cost to the purchaser.

उन्हाळ्यातील त्रासावर घरगुती उपाय

November 28, 2024April 4, 2024 by Madhav Bhope

Health and Wellness category

गेल्या काही वर्षांपासून ऋतुचक्र खूप बदलले आहे. उन्हाळ्याची तीव्रता दरवर्षी वाढते आहे. यावर्षी तर फेब्रुवारी, मार्च महिन्यापासूनच उन्हाळा जाणवायला लागला, आणि आता मार्चच्या शेवटी आणि एप्रिल महिन्याच्या सुरुवातीलाच, मे महिन्यासारखे ऊन्ह पडते आहे. तापमान 40 डिग्री च्या जवळपास पोचले आहे.

उन्हाळ्यामध्ये सारखी तहान लागणे, कितीही पाणी पिले तरी तहान न भागणे, डोळे जळजळ करणे, अंगातील शक्ति कमी होणे, पाय दुखणे, लघवीला जळजळ होणे, अन्न पचन नीट न होणे, असे अनेक त्रास या दिवसांमध्ये आपल्यापैकी काही जणांना होतात.

काही दिवसांपूर्वी मीही अशाच काहीश्या त्रासाकरिता आमच्या नेहमीच्या वैद्यांकडे गेलो होतो. त्यांनी एक अत्यंत साधे घरगुती औषध सांगितले. त्याचे नांव षडंगपानीय. त्यात कुठल्याही आयुर्वेदिक औषधांच्या दुकानात किंवा जडीबूटीच्या दुकानात मिळणारी नेहमीच्या ओळखीची द्रव्ये आहेत.

मुस्ता, म्हणजेच नागरमोथा
पर्पटक म्हणजेच पित्तपापडा
वाळा किंवा ज्याला उशीर असेही म्हणतात (जो आपण थंड पाण्याच्या माठात पूर्वी टाकायचो, ज्याचा सुवास येतो आणि पाण्याला छान चव येते व तहान भागते)
रक्तचंदन (लाल रंगाचे चंदन)
उदीच्य- पांढरे चंदन
सुंठ पावडर

” मुस्तपर्पटकोशीरचन्दनोदीच्यनागरै :
शृतशीतं जलं देयं पिपासा ज्वर शान्तये ”

भैषज्य रत्नावली . . ज्वराधिकार

वरील सर्व चूर्ण प्रत्येकी 20 ग्रॅम घेऊन, साधारण 1200 ml पाण्यामध्ये स्टीलच्या पातेल्यात उकळायचे. उकळून साधारण अर्धे झाले, की खाली काढून, गाळून थंड करून ठेवायचे.

वरील पाणी हे पित्त आणि कफ यांच्या विकारांवर उपयोगी आहे. तसेच वरील कारणामुळे आलेला ज्वर (ताप) ही यामुळे कमी होतो.

वरील पाणी जेंव्हा जेंव्हा तहान लागेल तेंव्हा, किंवा थोड्या थोड्या वेळाने, थोडे थोडे, म्हणजे घोट घोट पीत राहायचे. मात्र रोज नवीन पाणी तयार करायचे.

मी वरील सर्व पावडर आणून असे पाणी घेतल्यावर खूप छान वाटले. थोड्याश्या पाण्यानेही, उष्णतेमुळे होणारे त्रास लगेच दूर झाले. वरील पाणी हे पाचक ही आहे. शरीरातील आम दोष, म्हणजे न पचलेला किंवा अर्धवट पचलेला जो भाग असतो, तो पचवला जातो.

काही वेळेला, अशा छोट्या छोट्या त्रासाकरिता, आपल्या family vaidya चा सल्ला सहजपणे खूप काम करून जातो. अर्थात त्यासाठी असे family vaidya प्रत्येक कुटुंबासाठी असले पाहिजेत.

अर्थात, वरील माहिती, ही कुठलाही वैद्यकीय सल्ला नाही. आणि मी कुणी जाणकार वैद्यही नाही. पण सोपा उपाय शेअर करावा म्हणून हा प्रपंच केला आहे.

वरील सर्व घटक असलेली तयार पावडरही काही ठिकाणी मिळते. त्यात Amazon वर काही उपलब्ध आहेत.

पण त्यापेक्षा सर्व पावडर आपल्या जवळच्या दुकानातून आणून त्या एकत्र करून वापरणे जास्त चांगले असे मला वाटते.

Affiliate Disclosure

Medical Advice Disclosure

Order any items above by clicking on respective images

Or click on the link shown here to see all items in furniture

The above items are available on Amazon India.

Please refer to our affiliate disclosure page

Benefits of Kapalbhati

March 11, 2024February 20, 2024 by Madhav Bhope

Health Benefits of Kapalbhati, Bhastrika, Anulom-vilom

Introduction:

In the pursuit of holistic well-being, traditional practices like yoga have gained significant popularity worldwide. Swami Ramdev, a prominent yoga guru, has been instrumental in popularizing various yogic techniques, including Kapalbhati, Bhastrika, Anulom Vilom, and more. These techniques, when incorporated into daily routines, offer a myriad of health benefits, ranging from physical fitness to mental clarity and emotional balance.

1. Kapalbhati Pranayama:

Kapalbhati, often referred to as the “Skull Shining Breath,” is a powerful breathing technique that involves rapid and forceful exhalations followed by passive inhalations. This dynamic pranayama stimulates the abdominal organs, particularly the digestive system, aiding in detoxification and improving digestion. It also increases lung capacity, enhances blood circulation, and helps in clearing the respiratory passages, making it beneficial for individuals suffering from respiratory ailments like asthma and bronchitis. Moreover, Kapalbhati is known to rejuvenate the mind, sharpen focus, and relieve stress and anxiety.

2. Bhastrika Pranayama:

**bhastrika- credit patanjali wellness**

Bhastrika, or the “Bellows Breath,” is characterized by rapid and vigorous inhalations and exhalations, resembling the blowing of a blacksmith’s bellows. This intense breathing technique helps in increasing the metabolic rate, thereby promoting weight loss and improving metabolism. It also boosts the immune system, strengthens the lungs, and purifies the blood by eliminating toxins. Regular practice of Bhastrika enhances vitality, uplifts mood, and enhances overall stamina and endurance.

3. Anulom Vilom Pranayama:

**anulom vilom credit bharat swabhiman trust**

Anulom Vilom, also known as the “Alternate Nostril Breathing,” involves rhythmic breathing through alternate nostrils, regulating the flow of prana (life force energy) in the body. This balancing pranayama harmonizes the left and right hemispheres of the brain, improving cognitive function and enhancing mental clarity and focus. It reduces stress, calms the mind, and promotes relaxation, making it beneficial for managing anxiety, depression, and insomnia. Anulom Vilom also purifies the nadis (energy channels) and balances the subtle energy centers, known as chakras, leading to a harmonious state of well-being.

4. Benefits of Regular Practice:

Incorporating these pranayama techniques into daily routines yields numerous health benefits over time. Regular practice strengthens the respiratory system, enhances lung capacity, and improves oxygenation of tissues, promoting overall vitality and longevity. These practices also have a positive impact on cardiovascular health by regulating blood pressure, reducing cholesterol levels, and preventing the risk of heart disease. Furthermore, they aid in managing lifestyle disorders like diabetes and hypertension by restoring hormonal balance and improving insulin sensitivity.

Beyond physical health, Kapalbhati, Bhastrika, Anulom Vilom, and similar pranayama techniques have profound effects on mental and emotional well-being. They alleviate stress, anxiety, and depression by inducing a state of relaxation and tranquility. Moreover, these practices increase self-awareness, cultivate mindfulness, and promote emotional stability, enabling individuals to navigate life’s challenges with equanimity and resilience.

5. Precautions and Considerations:

While these pranayama techniques offer numerous benefits, it’s essential to practice them under the guidance of a qualified instructor, especially for beginners or individuals with pre-existing health conditions. Pregnant women, individuals with respiratory ailments, or those recovering from surgeries should exercise caution and consult healthcare professionals before incorporating these practices into their routines. It’s also crucial to start slowly, gradually increasing the duration and intensity of practice as one becomes more comfortable and proficient.

Conclusion:

The teachings of Swami Ramdev have brought the ancient wisdom of yoga to millions, emphasizing the profound connection between breath, body, mind, and spirit. Kapalbhati, Bhastrika, Anulom Vilom, and other pranayama techniques advocated by him serve as powerful tools for enhancing physical fitness, mental clarity, and emotional balance. By embracing these practices with dedication and mindfulness, individuals can embark on a transformative journey towards holistic well-being, enriching their lives with vitality, peace, and harmony.

Go to my Amazon Shop to shop and order for yoga mat or any amazon product, by clicking on the icon.

DISCLAIMER:

THIS WEBSITE DOES NOT PROVIDE MEDICAL ADVICE

The author is not a medical professional, nutritionist or dietician. By using any or all of the information on this website, you do so at your own risk.

The information, including but not limited to, text, graphics, images and other material contained on this website are for informational purposes only. No material on this site is intended to be a substitute for professional medical advice, diagnosis or treatment. Always seek the advice of your physician or other qualified health care provider with any questions you may have regarding a medical condition or treatment and before undertaking a new health care regimen, and never disregard professional medical advice or delay in seeking it because of something you have read on this website.

Embracing Ayurvedic Dincharya for Holistic Wellness: A Guide to Healthy Living

February 21, 2024February 19, 2024 by Madhav Bhope