Guest Article by Vd. Sohan Pathak.
हम बोलेगा तो बोलोगे कि बोलता है”*
अदेशकालज्ञमनायतिक्षमं यदप्रियं लाघवकारि चात्मन:|
यच्चाब्रवीत कारणं वर्जित वचो,न तद्वच:
स्यात विषमेव तद्वच:||*
पञ्चतन्त्र
अयोग्य ठिकाणी अयोग्य वेळी अयोग्य शब्दांनी, अप्रिय , अयोग्य, अशुभ (नकारात्मक), कारण नसताना जे बोलले जाते ते बोलणे नसून विषच आहे.
आपलं बोलणं हे फार मोठं शस्त्र आहे आणि दुर्दैवाची गोष्ट आहे की आपल्याला कोणत्या गोष्टीचा राग आला असेल किंवा समोरच्याचे विचार पटले नाहीत तर हे शस्त्र चुकीच्या पद्धतीने चालवल्या जाते.
असं म्हणतात की आपल्या वाणीला भूतकाळाचा शाप आहे.
म्हणजे आपण समोरच्या व्यक्तीला प्रतिक्रिया देताना भूतकाळातल्या कटू आठवणी जागृत होतात आणि आपल्या बोलण्यातून नको त्या वेळी व्यक्त होतात. खरतर त्यावेळेस ते बोलणे योग्य नसतं त्यामुळे जो विषय आपल्याला पटत नाही त्या विषयावर साधक बाधक चर्चा होण्याच्या ऐवजी चर्चेचा विषय दुसरी कडे जातो आणि विनाकारण वाक्युद्ध होण्याची शक्यता असते.
काहीजणांना अजून एक गैरसमज असतो की आपलं दुःख, आपल्या वेदना, आपलं असमाधान केवळ बोलल्या मुळेच व्यक्त होऊ शकतेआणि ते वारंवार त्याबाबत बोलत राहतात त्यामुळे कदाचित यामुळे समोरच्या मनातली त्यांच्या दुःखा बद्दलची सहानभूती सुद्धा कमी होऊ शकते. पण बोलणाऱ्या व्यक्तीला हे कळत नाही त्या भूतकाळातल्या भुतांना ते धरून बसलेले असतात.
त्यामुळे आपण कोणतीही गोष्ट बोलताना निश्चितच विचार करून बोलावे.
आयुर्वेदामध्ये शरीर कर्म, मानस कर्म आणि वाक् कर्म असे कर्माचे तीन प्रकार आहेत सांगितले आहेत की बाकीचे कर्म करताना जसे आपण काही नियम पाळणं आवश्यक असतं तसे बोलताना सुद्धा नियम पाळणे आवश्यक आहे. शब्दांची फेक त्यांच्या उच्चाराची पद्धत, शब्दांची निवड त्यावेळेस व्यक्त झालेले हावभाव याची खूप काळजी घेऊन बोलावं कारण तुम्हाला बोलताना या गोष्टी जाणवत नसतात पण थेट समोरच्या व्यक्तीच्या अंतःकरणाला भिडण्याची त्याची तीव्रता असते.
यातूनच व्यक्तीसंबंधातले अडथळे, गैरसमज आणि वाद होण्याची शक्यता जास्त असते. बोलतांना भविष्यातली चिंता शब्दांनी वारंवार व्यक्त केली तर बऱ्याच वेळा आपल्या मनात त्याच गोष्टी राहतात व पुढे घटनाही त्याच पद्धतीने होतात. नकारात्मक बोलण्याचा समोरच्याच्या वर जितका वाईट परिणाम होतो त्यापेक्षा कैक पटीने त्याचा स्वतःवर वाईट परिणाम होतो.
पण याचा अर्थ मौन पाळणे किंवा शब्दात व्यक्त न होणे असा कदापि नाही. निश्चित बोलणं हे महत्त्वाचं आहे फक्त आपण व्यक्त होताना समोरचा अवाक् (अव्यक्त) होऊ नये. आपण काय, कुठे, कसं बोलतो आहोत हे मात्र खूप महत्त्वाचं.
पूर्वाभिभाषी, सुमुखः सुशीलः करुणामृदुः॥
आयुर्वेदात वाक् कर्म किंवा बोलणे याबाबत खूप छान नियम सांगितले आहेत.
कोणी व्यक्ती भेटली तर आपण स्वतःहून बोलावे शक्यतो आपण सुमुख म्हणजेच आनंदी चेहऱ्याने व्यक्त व्हावे सुशीलता व मृदूता आपल्या सामाजिक व्यक्तिमत्त्वाचा भाग असावा.
आपले वचन पैशुन्य व परुष नसावे.
पैशून्य म्हणजे कोणाची तरी तक्रार त्याच्या परोक्ष करणे, एका व्यक्तीबद्दल वाईट दुसऱ्या व्यक्तीकडे बोलणे. आणि परुष म्हणजे कठोर बोलणे.
समाजात काही व्यक्ती या शिस्तप्रिय, काटेकोर असतात त्यांची जीवनाची काही मूल्य असतात परंतु त्यांचा अट्टाहास असतो की त्यांचे जीवनमूल्ये त्यांच्यासोबतच्या व्यक्तीं ने सुद्धा अंगीकारावी. त्यांचा उद्देश योग्य असू शकतो परंतु त्यासाठी कठोर बोलणे समोरच्याचा अपमान करणे, दुसऱ्यांची जीवन मूल्य चुकीचे ठरवणे हा मार्ग योग्य नाही. त्यामुळे त्यांच्या, सामाजिक जीवनात, नातेसंबंधात अनेक अडथळे येतात.
केवळ चुकीच्या बोलण्यामुळे ते त्यांचे आदर्शत्व घालवून बसतात. दुसर्‍यांच्या चुका काढणे, स्वतः बद्दलच बोलत राहणे, भिन्न मताचा अनादर, आपल्या देहबोलीत आणि वाणीतून चुकीच्या पद्धतीने अस्वीकार्यता दाखवणे, स्वार्थासाठी खोटे बोलणे, उपायापेक्षा प्रश्न अधिष्ठित जास्त बोलणे, आपल्यापेक्षा वयाने लहान असणाऱ्यांना, आर्थिक, सामाजिक स्तर कमी असणाऱ्यांना नेहमी आज्ञार्थ बोलणे हे गैरसमज वाद पसरवणारे घटक आहेत.
त्यातूनच जीवनात अनुत्तरीत कठीण व दुःखद प्रसंग निर्माण होऊ शकतात. समोरच्याच्या उत्साह वाढवणारे, आधार देणारे ,कौतुक करणारे, उपाय सूचक, अभिनंदन करणारे, योग्य शब्दात मार्गदर्शन करणारे शब्द आपल्या व समोरच्याचे मानसिक आरोग्य, क्षमता वाढवणारे असतात. म्हणून आपल्या बोलण्याचा योग्य वापर करणे आवश्यक आहे.
वरील लेख हा, संभाजीनगर येथील प्रथितयश वैद्य सोहन पाठक यांच्या फेसबुकवरून साभार घेतला आहे. सदरील लेख त्यांच्या फेसबुकवर दि. 14-10.2021 रोजी पोस्ट झालेला होता.
वैद्य सोहन पाठक
श्रद्धा आयुर्वेद चिकित्सालय
तद्विद समुपदेशन केंद्र
व अमृत नाद ध्यानकेंद्र
9822303175
sohanpathak@gmail.com
Go to Amazon to shop and order for yoga mat or any amazon product, by clicking on the icon.
Discover more from Blissful Life
Subscribe to get the latest posts sent to your email.