Hartalika vrat- Connection with nature हरतालिका व्रत- निसर्गाशी नाते

August 25, 2025August 25, 2025 by Madhav Bhope

Hartalika vrat- Connection with nature

हरितालिकेचे व्रत- निसर्गाशी नाते

आपल्या देशातील सण, वार, व्रतें ही किती खुबीने निसर्गाशी आणि निसर्गचक्राशी जोडली गेलेली आहेत हे पाहून राहून राहून आश्चर्य वाटल्यावाचून राहत नाही. मागे आपण चातुर्मासातील एकूणच दिनचर्या कशी या ऋतूतील बदलांशी आपल्या शरीराला जुळवून घेण्याच्या दृष्टीने बनविण्यात आली आहे, याबद्दल लिहिले होते. तसेच चातुर्मासातील विविध व्रतांच्या निमित्ताने घरातील स्त्रियांना, लहान थोरांना सगळ्यांनाच या काळात निसर्गात मुबलकपणे उपलब्ध होणाऱ्या विविध वनस्पती, पानें, फुले, फळे इत्यादि यांची ओळख अनायासे होत असते. बाहेर जाऊन या वनस्पती गोळा करून आणणे, त्या निवडून व्यवस्थित करणे, इत्यादि कामांत एक तर त्या निमित्ताने ज्यांना कधी, शेतात इत्यादि जाण्याचे काम पडत नाही अशांना सुद्धा, बाहेरच्या मोकळ्या वातावरणात जाण्याचे काम पडते, आणि त्या वनस्पतींना हाताळण्याने, त्यांची पक्की ओळख होते, अनायासेच त्यांच्या गुणधर्मांची माहिती होऊ शकते. अर्थात आजकाल शहरांत या सर्व गोष्टी बाजारात आयत्या विकत मिळतात, त्यामुळे घरच्या सदस्यांचा बाहेर मोकळ्या हवेत जाण्याचा भाग जरी कमी झाला असला, तयारी त्या निमित्ताने त्या वनस्पतींची ओळख होते हेही काही कमी नाही.

आज स्त्रिया साजरे करीत असणारे हरतालिका व्रत हे एक असेच व्रत आहे. मला अजून एक गोष्ट आपल्या सगळ्या चाली रीतीं मध्ये अगदी ठळकपणे दिसते, जिचा आजकाल अत्यंत अभाव झाला आहे- ती म्हणजे या सण व्रतांच्या निमित्ताने एकत्र येण्याने लोकांना, घरातील स्त्रियांना आपल्या भावनांना वाट करून देण्याची मिळणारी संधी. हरतालिका व्रताची, पार्वती आणि शंकराची कहाणी सर्वांना माहिती आहे- ती आपण पुढे थोडक्यात बघूच.

पण या व्रताची, पारंपरिक पद्धत ही खूप रंजक आहे. हरतालिकेला महादेवाच्या वाळूच्या पिंडीचे पूजन करतात. तर पूर्वी ही जी वाळू आणायची, त्यासाठी अशी पद्धत होती की गावातील स्त्रिया दोघी दोघी, चौघी चौघी, किंवा त्याहूनही जास्त अशा घोळक्याने, गावातील नदीच्या काठी जात. पावसाळा आता अर्ध्यापेक्षा जास्त होऊन गेलेला असे, त्यामुळे नदीचे पाणीही नितळ झालेले असे. मग दोघी दोघी स्त्रिया, नदीच्या पात्रात जाऊन, एकमेकींच्या हातात हात गुंफून, नदीच्या पात्रातून वाळू काढीत. त्यावेळी त्या एक गाणे म्हणत-

“खडक फोडू-मोती काढू- चला चला गौळणी, गौळणी!”

हे सर्व करतांना हास्य विनोद करीत करीत, निसर्गाच्या सान्निध्यात गेल्यानंतर कुठल्याही प्रकारचे टेंशन कुणाला राहणे शक्यच नसे.

असे पाच वेळा करून मग आपल्या हातांच्या ओंजळीत नदीतील वाळू काढीत. पाच वेळा केल्याने वाळूतील सर्व मोठे मोठे गोटे, काडी, कचरा वगैरे निघून जात असे आणि हातात राहिलेली स्वच्छ वाळू मग त्या सोबत आणलेल्या ताटलीत घेऊन घरी येत. नंतर त्या आणलेल्या वाळूची, छान सुबक पिंड तयार करीत. त्या पिंडीवर मग शंकर, पार्वती व पार्वतीच्या मांडीवर गणपती, एका बाजूला पार्वतीच्या ५ सख्या आणि पिंडीच्या समोर नंदी दर्शविणारे छोटे छोटे वाळूचे गोळे ठेवायचे.

आणि मग त्या सर्वांची विधिवत पूजा करायची. ही पूजा बऱ्याच वेळा घरातील स्त्रिया आणि आजूबाजूच्या त्यांच्या शेजारणी, मैत्रिणी, या सर्वजणी सामूहिक रीतीने अत्यंत उत्साहाने करीत. स्त्रियांसाठी हे एकप्रकारे emotional tonic असे आणि वर्षभराची ऊर्जा या एकत्र येण्यातल्या आनंदातून त्या साठवून घेत.

निसर्गाच्या सान्निध्याचा- हरतालिकेच्या महादेवासाठी वाळू आणणे हा एक भाग झाला, तर या पूजेसाठी लागणाऱ्या सोळा प्रकारच्या पत्र्या (पानें) आणणे आणि फुलें आणणे हा दुसरा भाग झाला. पूजेसाठी लागणाऱ्या सर्व पत्र्या घरातील व्यक्ति स्वतः जाऊन आणीत असल्याने वर लिहिल्याप्रमाणे अनायासेच ह्या सर्व वनस्पती हाताळल्या जात असत. महादेव पार्वतीच्या पूजेसाठी १६ प्रकारच्या पत्र्या वाहतात. या सोळा वनस्पती कोणत्या याबद्दल आपल्याला वेगवेगळी माहिती मिळते. साधारणपणे खालील वनस्पतींच्या पानांचा उपयोग केला जातो- एक लक्षात घेण्यासारखे आहे, की या सर्व वनस्पतींचे कुठले ना कुठले औषधी गुणधर्म आहेत. साध्या साध्या दुखण्यांवर कुठल्या वनस्पतीच्या पानाचा रस, तर कुठल्याच्या मुळांचा उपयोग, कुठल्या फुलांचा उपयोग, हा अनायासेच माहिती होत असे- अशा प्रकारे समाज, आरोग्याच्या बाबतीत स्वावलंबी होत असे. छोट्या छोट्या गोष्टींसाठी डॉक्टरकडे जाण्याची गरज अजिबात नसे. तर हरतालिकेसाठी लागणाऱ्या १६ पत्र्या खालीलप्रमाणे-

हरतालिका पूजेसाठी लागणाऱ्या १६ पत्रींची नावे:

बेलपत्र (Bilva Patra)
आघाडा (Aghada)
मालती (Malati)
दुर्वा (Durva/Durva Grass)
चंपक (Champak)
करवीर (Karvir/Oleander) म्हणजेच कण्हेर
बद्री (Badri) म्हणजे बोर
रुई (Rui/Calotropis) (रुईची फळे ही वाहतात)
तुळस (Tulsi)
मुनीपत्र (Munipatra) (म्हणजे ब्राह्मी- किंवा मंडूकपर्णी
डाळिंब (Dalimb/Pomegranate)
धोतरा (Dhatura)
जाई (Jai/Jasmine)
माका म्हणजेच भृंगराज (जे केसांसाठी वापरतात). (Maka)
बकुळ (Bakul)
अशोक (Ashok)

काही काही ठिकाणी यातील काही वनस्पतींच्या ऐवजी दुसऱ्या वनस्पतींची नांवे आढळतात. त्यामुळे असे सांगितले जाते की यातील मिळतील तितक्या वनस्पती घ्यायच्या, आणि महादेव पार्वतीची पूजा करतांना पार्वतीचे एक एक नांव घेऊन त्या वाहायच्या. तसेच फुलें ही वेगवेगळ्या प्रकारची, वाहायची, महादेव पार्वतीला दुधाचा नैवेद्य दाखवायचा. आरती करायची. हरतालिकेला स्त्रिया पूर्ण दिवस उपवास ठेवतात- हाही या ऋतूला अनुकूल असा एक detoxification चाच प्रकार आहे असे दिसून येते. आणि दुसऱ्या दिवशी, म्हणजे गणेश चतुर्थीला, सकाळी दहीभाताचा नैवेद्य दाखवून, हरतालिकेचे विसर्जन केल्यावर तो खाऊन हा उपवास सोडायचा. त्यासोबत गुळाचा कानोला, खीर, भिजवलेली हरभऱ्याची डाळ, काकडीच्या फोडी, किसलेले खोबरे आणि साखर यांची खिरापत यांचाही नैवेद्य दाखवतात. हे सर्व पदार्थ किती आरोग्यदायी, शक्तिदायी आणि पावसाळ्याच्या ऋतूला योग्य असणारे आहेत!

त्यानंतर येणारा गणपती उत्सव पण असाच निसर्गाशी नाळ असलेला होता. रोज गणपतीला लागणाऱ्या दूर्वा तोडून आणणे, त्या निवडणे या सर्व गोष्टी किती आनंददायी होत्या! आणि हो, आजकालसारखे प्लास्टर ऑफ पॅरिस चे गणपती नव्हते आणि वीस वीस पन्नास पन्नास फुटांचे अजस्त्र गणपती तर नव्हतेच नव्हते. गणपतीची मृण्मयी मूर्ती करण्याची पद्धत घरोघरी प्रचलित होती, आणि आपल्या गावातच मिळणारी माती आणून घरोघरी आपल्या कला कुसरीने गणपती बनवले जात. ती मूर्ती बनवत असतांनाच बनवणारा त्यात आपला जीव ओतत असे! ती खरोखर चैतन्यमयी मूर्ती होत असे.

बेल पत्र

आघाडा

मालती

दूर्वा

चंपक, चाफा

कण्हेर

बोर

रुई

धोतरा फळ

तुळस

ब्राह्मी, मंडूक पर्णी

डाळिंब

धोतरा पान आणि फूल

जाई

दवणा

अडुळसा

आंबा

अशोक

बकुळ

माका, भृंगराज

हरतालिकेची प्रचलित असलेली कहाणी याप्रमाणे-

एके दिवशी शंकरपार्वती कैलास पर्वतावर बसली होती. पार्वतीनं शंकराला विचारलं, महाराज सर्व व्रतात चांगलं असं व्रत कोणते? श्रम थोडे आणि फळ पुष्कळ असं एखादं व्रत असलं तर मला सांगा. मी कोणत्या पुण्याईनं आपले पदरी पडले हेही मला सांगा. तेव्हा शंकर म्हणाले, जसा नक्षत्रांत चंद्र श्रेष्ठ, ग्रहात सूर्य श्रेष्ठ, चार वर्णात ब्राह्मण श्रेष्ठ, देवात विष्णू श्रेष्ठ, नद्यांत गंगा श्रेष्ठ त्याप्रमाणे हरितालिका हे व्रत सर्वांत श्रेष्ठ आहे. ते तुला सांगतो. तेच तू पूर्वजन्मी हिमालय पर्वतावर केलंस आणि त्याच पुण्यानं तू मला प्राप्त झालीस, ते व्रत ऐक.

हे व्रत भाद्रपद महिन्यातील पहिल्या तृतीयेला करावं. ते पूर्वी तू कसं केलंस ते मी तुला आता सांगतो. तू लहानपणी मी तुला प्राप्त व्हावं म्हणून मोठं तप केलंस. चौसष्ट वर्षं तर झाडाची पिकली पानं खाऊन होतीस. थंडी, पाऊस, ऊन ही तिन्ही दु:ख सहन केलीस. हे तुझे श्रम पाहून तुझ्या बापाला फार दु:ख झालं व अशी कन्या कोणाला द्यावी? अशी ‍त्याला चिंता पडली. इतक्यात तिथं नारदमुनी आले. हिमालयानं त्यांची पूजा केली व येण्याचं कारण विचारलं. तेव्हा नारद म्हणाले, तुझी कन्या उपवर झाली आहेत ती विष्णूला द्यावी, तो तिचा योग्य नवरा आहे. त्यांनीच मला तुजकडे मागणी करण्यास पाठविलं आहे म्हणून इथं मी आलो आहे. हिमालयाला मोठा आनंद झाला. त्यांने ही गोष्ट कबूल केली.

नंतर नारद तेथून विष्णूकडे गेले. नारद गेल्यावर तुझ्या वडिलांनी ही गोष्ट तुला सांगितली, ती गोष्ट तुला रुचली नाही. तू रागावलीस असं पाहून तुझ्या सखीनं रागावण्याचं कारण विचारलं, तेव्हा तू सांगितलंस, महादेवावाचून मला दुसरा पती करायचा नाही, असा माझा निश्चय आहे, असं असून माझ्या वडिलांनी मला विष्णूला देण्याचं कबूल केलं आहे, ह्याला काय उपाय करावा? मग तुला तुझ्या सखीनं एका घोर अरण्यात नेलं. तिथं गेल्यावर एक नदी दृष्टीस पडली. जवळच एक गुहा आढळली. त्या गुहेत जाऊन तू उपास केलास. तिथं माझं लिंग पार्वतीसह स्थापिलस. त्याची पूजा केलीस. तो दिवस भाद्रपद शुद्ध तृतिये चा होता. रात्री जागरण केलंस. त्या पुण्यानं इथलं माझं आसन हाललं. नंतर मी तिथं आलो, तुला दर्शन दिलं. आणि वर मागण्यास सांगितलं तू म्हणाली, तुम्ही माझे पती व्हावं, याशिवाय दुसरी इच्छा नाही! नंतर ती गोष्ट मी मान्य केली. मी गुप्त झालो.

पुढे दुसर्‍या दिवशी ती व्रतपूजा विसर्जन केलीस. मैत्रिणीसह त्याचं पारणं केलंस. इतक्यात तुझे वडील तिथं आले, त्यांनी तुला इकडं पळून येण्याचं कारण विचारलं. मग तू सर्व हकीकत सांगितलीस. पुढं त्यांनी तुला मलाच देण्याचं वचन दिलं. तुला घेऊन घरी गेले . मग काही दिवसांनी चांगला मुहूर्त पाहून मला अर्पण केली. अशी या व्रतानं तुझी इच्छा पूर्ण झाली. याला हरतालिका व्रत असं म्हणतात. याचा विधी असा आहे.

ज्या ठिकाणी हे व्रत करावयाचं असेल, त्या ठिकाणी तोरण बांधावं, केळीचे खांब लावून ते स्थळ सुशोभित करावं. पुढं रांगोळी घालून पार्वतीसह महादेवाचं लिंग स्थापन करावं. षोडशोपचारांनी त्याची पूजा करावी, मनोभावे त्याची प्रार्थना करावी. नंतर ही कहाणी करावी व रात्री जागरण करावं. या व्रतानं प्राणी पापापासून मुक्त होतो. साता जन्मांचं पातक नाहीसं होतं. राज्य मिळतं. स्त्रियांचं सौभाग्य वाढतं ह्या दिवशी बायकांनी जर काही खाल्लं तर सात जन्म वंध्या होतात. दळिद्रं येतं व पुत्रशोक होतो. कहाणी ऐकल्यावर सुवासिनींना यथाशक्ति वाण द्यावं. दुसरे दिवशी उत्तरपूजा करावी आणि व्रताचं विसर्जन करावं. ही साठ उत्तराची कहाणी पाचा उत्तरी देवाब्राह्मणांचे द्वारी, गाईचे गोठी, पिंपळाचे पारी सुफळ संपूर्ण.

हरतालिकेच्या व्रताच्या समस्त महिला वर्गाला खूप खूप शुभेच्छा!

माधव भोपे

बेल पत्र

आघाडा

मालती

दूर्वा

चंपक, चाफा

कण्हेर

बोर

रुई

धोतरा फळ

तुळस

ब्राह्मी, मंडूक पर्णी

डाळिंब

धोतरा पान आणि फूल

जाई

दवणा

अडुळसा

आंबा

अशोक

बकुळ

माका, भृंगराज

Child psychology- मुलांचे मानसशास्त्र

August 23, 2025 by Madhav Bhope

मुलें म्हणजे मशीन नव्हेत!

Child psychology

सुप्रसिद्ध साहित्यिक आणि बालमानसतज्ज्ञ श्री राजीव तांबे यांचा एक लेख सकाळ मध्ये वाचण्यात आला. लेख आवडल्यामुळे आपल्या ब्लॉग च्या वाचकांसाठी येथे देत आहोत.

प्रवासात वाचायला पुस्तक किंवा गप्पा मारायला लहान मूल असेल तर मजाच मजा. परवा असंच झालं. प्रवासात लहान मूल असणारे माझ्या समोरच बसले होते. त्यामुळे पुस्तक वाचूनसुद्धा जे समजणार नाही ते तेव्हा समजलं. माझ्या समोरच बसले होते आपल्या टिपटॉप कपड्यांची सतत काळजी घेणारे बाबा, आणि चार वर्षांच्या सचिनला मांडीवर खेळवणारी त्याची आई.

हे बाबा बहुधा कुठल्याशा संगणक कंपनीत प्रोग्रॅमर असावेत. कारण ते आपल्या मुलाशी प्रत्यक्ष न बोलता, त्याला शिकविण्याचा ‘प्रोग्रॅम’ करत असायचे. आई बिचारी आज्ञाधारक ‘माऊस’प्रमाणे त्यांचे प्रोग्रॅम ऐकत असे. कपडे खराब होतील, वेळ फुकट जाईल या भीतीपोटी आणि ‘इतक्या लहान मुलाशी, माझ्यासारखा हुशार माणूस काय बोलणार?’ बहुधा या विचाराने ते सचिनशी एकदाही बोलले नाहीत, की त्याला एकदाही जवळ घेतलं नाही.

आता आईने सचिनसाठी दाणे घेतले. आता सचिन दाणे खाणार इतक्यात बाबांनी त्याचा प्रोग्रॅम तयार केला. ते आईला म्हणाले, ‘‘त्याला म्हणावं वर तोंड करून खाऊ नकोस. उगाच दाणे तोंडात कोंबू नकोस. एकावेळी एकच दाणा खा. चांगला चावून चावून खा. न चावता दाणा गिळायचा नाही, नाहीतर तो घशात अडकेल.

खाऊन झाल्यावर चूळ भरायची नाहीतर दात किडतात. कळलंय?’’

आईने शांतपणे मान हलवली. आईने बाबांचा प्रोग्रॅम सचिनकडे ‘पास ऑन’ केला. आता बाबा बाजूला सरकून एका डोळ्यानं ‘आपला प्रोग्रॅम ॲप्‍लाय होतोय का?’ हे पाहत होते.

आता माझी उत्सुकता वाढली. सचिनच्या हातात दाण्याची पुडी होती. त्यामुळे या प्रसंगात अनेक शक्यता होत्या. ‘बाबा आज्ञावलीचा’ अर्थ सचिन कशाप्रकारे लावू शकतो याचे मी अनेक तर्क करू लागलो. पण सचिननं गुगलीच टाकला. सचिननं भरपूर दाणे आपल्या डाव्या हातात घेतले. पुडी आईच्या मांडीवर ठेवली.

या सुमारास ‘आपल्या प्रोग्रॅमचे बारा वाजले’ हे कळल्यानं बाबांचं ब्लडप्रेशर वाढू लागलं होतं. ‘आता हा काय करणार?’ या कल्पनेनं आईही अस्वस्थ. उजव्या हातात एक दाणा घेत सचिन म्हणाला, ‘‘आई गं हा एक दाणा तुला आणि मग दोन दाणे मला. चल. आऽऽ कर. मी तुझ्या तोंडात हळूच एक दाणा टाकतो. मग तू मला दोन दाणे भरव. मग पुन्हा एक तुला आणि दोन मला. ओके?’’ बाबांचा ‘आदर्श प्रोग्रॅम’ टोटल फेल.

तुमच्या लक्षात येतंय का, मुलांना समजतं प्रेम, माया आणि आपलेपणाचा स्पर्श! विशेष म्हणजे या गोष्टींना ‘प्रोग्रॅम’ करता येत नाही. ठरवून प्रेम करता येत नाही व मोजूनमापून मायाही करता येत नाही. ते आतूनच यावं लागतं आणि मूल समजून घेण्याची तळमळ असेल तरच ते शक्य होतं. उसनं प्रेम लहान मुलांनाही कळतं.

बाबांचं म्हणणं काही चुकीचं नव्हतं; पण ज्या बोलण्यात प्रेमाचा ओलावा नाही, की मायेची ऊब नाही अशा कोरड्या बोलण्यानं मुलं नकळत दुखावली जातात. असे उसन्या प्रेमाचे फवारे मारणाऱ्यांकडे मुलं पद्धतशीरपणे दुर्लक्ष करतात. आणि याहीपेक्षा महत्त्वाचं म्हणजे मुलांना त्यांच्याशी थेट बोललेलं आवडतं.

त्यामुळे ती आपली प्रतिक्रिया अधिक स्पष्टपणे व्यक्त करू शकतात. कोणाच्यातरी माध्यमातून बोललेलं त्यांना अजिबात आवडत नाही. अशावेळी मुलं काही प्रतिक्रियाच व्यक्त करत नाहीत; पण अशा माणसांबद्दल त्यांच्या मनात कायम राग धुमसत राहातो.

‘जे पालक मुलांचं बोलणं ऐकायला उत्सुक असतात अशाच भाग्यवान पालकांच्या मांडीवर मुलं हक्‍काने बसतात’ ही चिनी तुम्ही ऐकलीच असेल.

Communication skills- Self Assessment tool

August 21, 2025August 21, 2025 by Madhav Bhope

I am Ok, You are Ok

October 29, 2025August 19, 2025 by Madhav Bhope

I am ok, You are ok.

In the journey of life, we are often our own biggest mystery. We react in ways that surprise us, engage in patterns that feel familiar yet unproductive, and hold beliefs about ourselves and others that seem to dictate our destiny. What if there was a framework to help us understand these underlying forces? What if a simple quiz could offer a glimpse into the very core of our being?

This is the promise of the Life Position Quiz, a tool rooted in the profound and accessible field of Transactional Analysis (TA). Far more than a passing fad in pop psychology, TA is a robust theory of personality, a framework for understanding human behavior, and a method for personal change. It provides a simple yet powerful lens through which to examine our interactions and, most importantly, our internal world.

The Foundation: What Is Transactional Analysis?

Transactional Analysis, pioneered by psychiatrist Eric Berne in the mid-20th century, is a theory that suggests our personality is composed of three “ego states”: the Parent, the Adult, and the Child. These aren’t roles we play, but rather distinct, observable patterns of behavior, thought, and feeling.

The Parent ego state is a collection of attitudes, beliefs, and behaviors we have absorbed from our parents or other authority figures. It functions like a massive tape recording, playing back the lessons, rules, and criticisms we learned in our formative years. It can be nurturing and supportive (Nurturing Parent), or critical and judgmental (Critical Parent). This part of us says, “You should do this,” or “That’s not how it’s done.”

The Child ego state is the part of us that holds all our emotions and feelings from childhood. It is the spontaneous, playful, and creative side, but also the emotional, rebellious, and dependent part. When we are in our Child state, we might feel joy, sadness, fear, or frustration just as we did when we were young. It can be Adaptive (conforming to expectations) or Free (uninhibited and spontaneous).

Finally, the Adult ego state is our logical, rational, and objective self. It’s the “here and now” data processor. The Adult state is not emotional or judgmental; it’s like a computer, evaluating information and making decisions based on facts and reason. Its primary function is to mediate between the demanding Parent and the impulsive Child, providing a balanced and realistic perspective.

Transactional Analysis posits that all our interactions, or “transactions,” are a series of exchanges between these ego states. By analyzing which ego state is active in any given moment, we can gain invaluable insights into our communication patterns, conflicts, and life choices.

The Cornerstone: Thomas Anthony Harris and “I’m OK – You’re OK”

While Eric Berne laid the groundwork, it was his student, psychiatrist Thomas Anthony Harris, who brought Transactional Analysis to the mainstream with his groundbreaking 1967 book, I’m OK – You’re OK. Harris’s work took Berne’s concepts and distilled them into an incredibly accessible framework centered on the idea of life positions.

A life position is a fundamental belief about our own self-worth and the worth of others. These positions are not based on rational thought but are instead deeply ingrained conclusions formed in childhood, often as a result of early interactions with caregivers. Harris identified four primary life positions:

I’m OK – You’re OK: This is the healthy, realistic, and optimal life position. It’s a belief in your own value and the value of others. People in this position are confident, empathetic, and capable of solving problems collaboratively. They see challenges as opportunities and believe in win-win outcomes. This is the goal of personal growth in TA.
I’m OK – You’re not OK: This is the arrogant or superior position. It’s a belief that you are good, but others are flawed or untrustworthy. People in this position are often critical, judgmental, and quick to blame others for problems. This position often stems from a deeply hurt Child ego state that has adopted a critical Parent stance as a defense mechanism.
I’m not OK – You’re OK: This is the depressive or anxious position. It’s a belief that you are flawed or inadequate, but others are competent and worthwhile. People in this position often feel helpless, insecure, and dependent on others for validation. They tend to be self-critical and may struggle with feelings of guilt and shame. This is the most common position adopted in early childhood.
I’m not OK – You’re not OK: This is the hopeless or pessimistic position. It’s a belief that both you and others are worthless. People in this position may feel despair, futility, and a sense of hopelessness about the world. They may isolate themselves and see no point in trying to improve their situation or relationships. This position can lead to deep depression and a complete withdrawal from life.

Harris’s work highlighted that while we may intellectually understand our life position, it’s our subconscious beliefs, driven by our ego states, that truly run the show. The key to freedom lies in becoming aware of this deeply held “script” and consciously choosing a new path.

The Purpose: The Usefulness and Need for the Quiz

So, why is a test like this so valuable? The Life Position Quiz is a direct application of TA’s core principles. It’s not a magical personality test; rather, it’s a series of carefully constructed questions designed to bypass our conscious, “Adult” desire to give the “right” answer. The scenarios presented in the quiz are designed to trigger responses from our deeper, more reactive ego states—specifically, the Parent and the Child.

By asking you to respond to situations that evoke feelings of insecurity, responsibility, or frustration, the quiz bypasses your logical mind and reveals your natural, unedited reaction. Your choices are not right or wrong; they are simply indicators of your preferred, go-to life position. The quiz provides a tangible, scoreable snapshot of where your emotional and psychological center of gravity lies.

This is the “aha!” moment for many people. It’s one thing to hear the theory of Transactional Analysis, but it’s another to see your own behavior quantified. The results give you a glimpse into your inner nature, offering a concrete, data-based understanding of the unconscious beliefs that have been shaping your life. It can explain why you always feel the need to please others, why you’re overly critical of your colleagues, or why you always feel like you’re playing catch-up.

For example, a person with a high “Anxious” score may see themselves as “not OK” and others as “OK.” This might lead them to defer to others constantly, doubt their own instincts, and feel overwhelmed by their own leadership potential. Seeing this pattern emerge from the quiz can be the first step toward consciously challenging that belief.

Beyond the Quiz: The Path to Improvement

The greatest value of this quiz is not just in the results, but in what you do with them. The quiz is a tool for diagnosis, not a life sentence. Transactional Analysis offers a clear and hopeful path forward. The ultimate goal is to move from any of the “not OK” positions to the healthy and productive I’m OK – You’re OK position. This is achieved not by trying to convince yourself you’re OK, but by changing your internal script.

The process of improvement begins with self-awareness. By understanding your ego states and your default life position, you can begin to observe yourself in action. When you feel a wave of anxiety in a meeting, you can ask, “Is my ‘not OK’ Child running the show right now?” When you find yourself criticizing a co-worker, you can ask, “Is my Critical Parent talking?” This observation creates a space between stimulus and response, allowing your rational Adult ego state to step in and take control.

The next step is to re-decide your position. In TA, this is a conscious decision to reject the old, limiting beliefs you formed in childhood. It’s an act of will, a commitment to live from a place of mutual respect and equal value. For someone who has been living with an “I’m not OK” script, this means consciously choosing to trust their own judgment, even if it feels uncomfortable at first. For someone who believes others are “not OK,” it means choosing to approach new people with an open mind and a willingness to see their inherent worth.

This transformation requires practice and patience. It involves actively strengthening your Adult ego state through honest self-reflection, seeking factual information, and learning to separate past emotions from present reality. While the journey is personal, it is not one you have to take alone. A therapist or counselor trained in Transactional Analysis can be an invaluable guide, helping you identify the origins of your life position and work through the outdated “scripts” that are holding you back.

In conclusion, the Life Position Quiz is more than just a test; it’s an invitation to a deeper understanding of yourself. It’s a starting point on the path to genuine self-awareness and sustainable personal growth. By taking a few moments to answer its questions, you open the door to a world where you can finally see your inner nature clearly, challenge your old beliefs, and begin to live from the powerful and empowering position of “I’m OK – You’re OK.”

We bring you the well-known test below. Millions of people have taken the test so far and have benefited from it inconceivable ways. Psychologists around the world use this test.

It’s a journey within us and we have to do it ourselves. We want to take a step on the path of development.

Of course, it is clear that this test is not any kind of psychological or medical advice. The authors of this article are not qualified practitioners. The best solution is to consult the appropriate experts for any of your problems.

Madhav Bhope

Life Position Inventory /* This CSS is completely self-contained and uses specific classes to prevent any conflicts with your website's global styles. */ body { font-family: Arial, sans-serif; margin: 0; padding: 0; background-color: #f0f4f8; color: #333; } .quiz-container { max-width: 900px; margin: 2rem auto; padding: 2rem; background-color: #ffffff; border-radius: 12px; box-shadow: 0 4px 15px rgba(0, 0, 0, 0.1); } .quiz-header { text-align: center; margin-bottom: 2rem; } .quiz-header h1 { font-size: 2.5rem; font-weight: bold; color: #1e40af; margin: 0 0 0.5rem; } .quiz-header p { font-size: 1rem; color: #666; } .question-section { display: flex; flex-direction: column; gap: 1.5rem; } .question-card { border: 1px solid #e2e8f0; border-radius: 8px; padding: 1rem; background-color: #f9fafb; } .question-card:hover { box-shadow: 0 2px 8px rgba(0, 0, 0, 0.05); } .question-text { font-weight: 600; font-size: 1.1rem; margin-bottom: 1rem; color: #444; } .options-grid { display: grid; grid-template-columns: repeat(auto-fit, minmax(200px, 1fr)); gap: 0.75rem; } .radio-container { display: block; position: relative; cursor: pointer; -webkit-user-select: none; -moz-user-select: none; -ms-user-select: none; user-select: none; padding: 0.75rem; border-radius: 6px; border: 1px solid #cbd5e1; transition: background-color 0.2s, border-color 0.2s; } .radio-container:hover { background-color: #e2e8f0; } .radio-container input { position: absolute; opacity: 0; cursor: pointer; } .radio-checkmark { position: absolute; top: 50%; left: 10px; transform: translateY(-50%); height: 16px; width: 16px; background-color: #eee; border: 1px solid #ccc; border-radius: 50%; } .radio-container:hover input ~ .radio-checkmark { background-color: #ccc; } .radio-container input:checked ~ .radio-checkmark { background-color: #2563eb; } .radio-checkmark:after { content: ""; position: absolute; display: none; } .radio-container input:checked ~ .radio-checkmark:after { display: block; } .radio-container .radio-checkmark:after { top: 4px; left: 4px; width: 8px; height: 8px; border-radius: 50%; background: white; } .radio-label { display: inline-block; margin-left: 28px; /* Space for the custom radio button */ font-size: 0.9rem; line-height: 1.4; } .submit-button { display: block; width: fit-content; margin: 2rem auto 0; padding: 0.75rem 2rem; font-size: 1rem; font-weight: bold; color: #fff; background-color: #2563eb; border: none; border-radius: 8px; cursor: pointer; transition: background-color 0.3s ease; } .submit-button:hover { background-color: #1d4ed8; } .results-section { display: none; margin-top: 3rem; text-align: center; } .results-section h2 { font-size: 2rem; font-weight: bold; color: #1e40af; margin-bottom: 1.5rem; } .quadrant-grid { display: grid; grid-template-columns: repeat(2, 1fr); gap: 1rem; margin-bottom: 2rem; } .quadrant { padding: 1.5rem; border-radius: 12px; box-shadow: 0 2px 8px rgba(0, 0, 0, 0.05); } .quadrant.i-not-ok { background-color: #ffe4e6; } .quadrant.you-not-ok { background-color: #e0f2fe; } .quadrant.i-ok { background-color: #d1fae5; } .quadrant.you-ok { background-color: #dbeafe; } .quadrant h3 { font-size: 1.25rem; font-weight: bold; margin-bottom: 0.5rem; } .quadrant p { margin: 0.25rem 0; font-size: 0.95rem; } .score-list-container { display: flex; justify-content: space-around; gap: 2rem; margin-bottom: 2rem; flex-wrap: wrap; } .score-list { list-style-type: none; padding: 0; margin: 0; flex: 1; min-width: 250px; } .score-list li { display: flex; justify-content: space-between; align-items: center; padding: 0.75rem 0; border-bottom: 1px solid #e2e8f0; font-size: 1rem; } .score-list li:last-child { border-bottom: none; } .score-list span:first-child { font-weight: 500; } .score-list-title { font-size: 1.5rem; font-weight: bold; color: #1e40af; margin-bottom: 1rem; text-align: center; }

Life Position Inventory

Mark your choice by ticking the appropriate column for each situation.

Your Life Position Results

Life Position Quadrants

Part I: Category Scores

Part II: Life Position Breakdown

// Array of questions and their corresponding situations const questions = [ "You are new to the assignment but your assistants have been with it for some time. You think that they know more than you.", "You are sure of yourself but not of your subordinates. They can not do much without continuous help from you.", "Your team has initiative and potential. The organisation has to introduce a new procedure.", "The job is difficult and needs coordination. Your assistants are always ready to be with you.", "Your section has a record of poor performance. You are not sure of committing yourself to anything new personally.", "You are facing a lot of criticism from your team about a recent decision. You doubt your judgment.", "A project is behind schedule and you believe it's because your team lacks motivation.", "Your team is highly competent and you trust their decisions completely, even when you are uncertain yourself.", "You have to lead a team that is highly critical of previous leadership. You are cautious about making any moves.", "A new member joins your team and you are unsure if they will fit in. You decide to closely monitor all their work.", "Your team is highly skilled but seems to lack the drive to take on new challenges. You want to inspire them.", "The team has a great track record and you're confident they can handle anything. You let them manage a new, high-stakes project.", "You have to delegate a complex task. You are not sure if your team can handle it without you checking every step.", "A critical deadline is approaching and you are worried your team will fail. You consider taking over the main tasks yourself.", "Your team seems capable, but you're not sure they're as committed as you are. You decide to set very clear, rigid deadlines.", "A new initiative requires a lot of creativity. You trust your team's abilities and give them complete creative freedom.", "Your team has been underperforming. You are not sure of your ability to motivate them and feel that any attempt will fail.", "You have a difficult conversation with a team member who is not meeting expectations. You are nervous about their reaction.", "You need to make a quick decision. You are confident in your team's ability to execute, so you make the call and trust them.", "The team is in a slump. You feel personally responsible and think you are not a good enough leader to get them out of it.", "You are leading a new project. You are optimistic about the team's potential and your own ability to lead them to success.", "Your team is highly experienced. You are comfortable stepping back and letting them lead the way.", "A problem arises and you are sure you have the solution, but you don't trust your team's judgment to see it. You make a unilateral decision.", "You succeed one who was head-strong and who had a poor opinion of his subordinates. You are very unsure of yourself as a leader.", "You are afraid that anything you do will affect the performance of your team adversely." ]; // Column abbreviations and their full names const options = { 'D': "Depressed", 'I': "Injurious", 'S': "Superior", 'P': "Pessimistic", 'A': "Anxious", 'T': "Trusting", 'C': "Confident", 'H': "Hopeless" }; // Option descriptions const optionDescriptions = { 'D': "Don't rush, be careful about your decision/ contribution", 'I': "Be watchful; check them and pull them up", 'S': "Be firm, impress them & take things in your hands", 'P': "Hands off; wait & see. Don't be too optimistic", 'A': "Don't push; see worth in them and support", 'T': "Be trustful; discuss & be with them if they need", 'C': "Be bold; stay together, discuss & lead", 'H': "Leave them alone; be sure of yourself if you intervene" }; const quizContainer = document.getElementById('quizQuestions'); const resultsSection = document.getElementById('results'); // Dynamically create the quiz questions and options function createQuiz() { questions.forEach((question, index) => { const qNum = index + 1; const questionHtml = `

${qNum}. ${question}

${Object.keys(options).map(key => ` ${optionDescriptions[key]} `).join('')}

`; quizContainer.innerHTML += questionHtml; }); } // Function to calculate and display the scores function calculateScores() { const scores = {}; // Initialize scores for all options Object.keys(options).forEach(key => scores[key] = 0); let allAnswered = true; questions.forEach((q, index) => { const qNum = index + 1; const selectedOption = document.querySelector(`input[name="q${qNum}"]:checked`); if (selectedOption) { const key = selectedOption.value; scores[key]++; } else { allAnswered = false; } }); if (!allAnswered) { alert('Please answer all questions before calculating your results.'); return; } // Display the quadrant grid const quadrantGrid = document.getElementById('quadrantGrid'); quadrantGrid.innerHTML = `

I am not OK

Depressed: ${scores['D']}

Hopeless: ${scores['H']}

You are OK

Confident: ${scores['C']}

Superior: ${scores['S']}

I am OK

Anxious: ${scores['A']}

Trusting: ${scores['T']}

You are not OK

Pessimistic: ${scores['P']}

Injurious: ${scores['I']}

`; // Display Part I: Category Scores const categoryScoresListCol1 = document.getElementById('categoryScoresListCol1'); const categoryScoresListCol2 = document.getElementById('categoryScoresListCol2'); categoryScoresListCol1.innerHTML = ''; categoryScoresListCol2.innerHTML = ''; const keys = Object.keys(options); keys.forEach((key, index) => { const li = `

${options[key]}: ${scores[key]}

`; if (index { const li = `

${position}: ${breakdown[position]}

`; breakdownScoresList.innerHTML += li; }); // Show the results section resultsSection.style.display = 'block'; // Scroll to the results resultsSection.scrollIntoView({ behavior: 'smooth' }); } // Call the function to create the quiz on page load createQuiz();

Communication skills- Self Assessment tool

समजून घ्या तुमचे आंतरिक जग

I am ok, you are ok!

आयुष्याच्या प्रवासात आपण अनेकदा स्वतःसाठी एक मोठे गूढ असतो. आपण अशा प्रकारे प्रतिक्रिया देतो, ज्यामुळे आपल्यालाच आश्चर्य वाटते. आपण अशा सवयी आणि पद्धतीमध्ये अडकतो ज्या परिचयाच्या असूनही निरुपयोगी वाटतात. आपल्या स्वतःबद्दल आणि इतरांबद्दल काही धारणा असतात ज्या आपल्या नशिबावर नियंत्रण ठेवतात. अशावेळी, आपल्याला या आंतरिक शक्तींना समजून घेण्यासाठी एखादी मदत करणारी चौकट (framework) मिळाली तर? एखाद्या साध्या प्रश्नमंजुषेद्वारे आपल्या व्यक्तिमत्त्वाचा गाभा जाणून घेता आला तर?

हेच ‘जीवन स्थिती’ प्रश्नमंजुषेचे उद्दिष्ट आहे, जे ट्रान्झॅक्शनल ॲनालिसिस (TA) नावाच्या खोल आणि सोप्या क्षेत्रावर आधारित आहे. TA ही केवळ एक मानसशास्त्रातील तात्पुरती फॅड (fad) नाही, तर ती व्यक्तिमत्त्वाचा एक मजबूत सिद्धांत आहे. हे मानवी वर्तन समजून घेण्यासाठी आणि स्वतःमध्ये बदल घडवून आणण्यासाठी एक प्रभावी चौकट आहे. हे आपल्याला आपले संवाद आणि, सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, आपले आंतरिक जग तपासण्यासाठी एक सोपा पण शक्तिशाली दृष्टिकोन देते.

पाया: ट्रान्झॅक्शनल ॲनालिसिस म्हणजे काय?

अर्धशतकाच्या मध्यावर, मानसोपचारतज्ञ एरिक बर्ने यांनी ट्रान्झॅक्शनल ॲनालिसिसची सुरुवात केली. त्यांच्या सिद्धांतानुसार, आपल्या व्यक्तिमत्त्वात तीन “अहं-अवस्था” (ego states) आहेत: पालक (Parent), प्रौढ (Adult) आणि बालक (Child). ह्या केवळ भूमिका नाहीत, तर त्या वर्तनाच्या, विचारांच्या आणि भावनांच्या विशिष्ट, ओळखता येण्याजोग्या पद्धती आहेत.

पालक (Parent) अहं-अवस्था म्हणजे आपल्या आयुष्यातल्या सुरुवातीच्या काळात, पालक किंवा इतर अधिकार असलेल्या व्यक्तींकडून घेतलेल्या शिकवणी, नियम, आणि विचारांचा संग्रह. ही अवस्था एका मोठ्या रेकॉर्डिंगसारखी काम करते, ज्यात आपल्या बालपणात शिकलेल्या गोष्टी आणि नियमांचे पुनरावृत्ती होते. हे आपल्यामध्ये प्रेमळ आणि आधार देणारे (Nurturing Parent) किंवा कठोर आणि टीका करणारे (Critical Parent) असू शकते. हा आपल्या व्यक्तिमत्त्वाचा तो भाग आहे जो म्हणतो, “तू हे केले पाहिजे,” किंवा “असे केले जात नाही.”

बालक (Child) अहं-अवस्था आपल्या बालपणातील सर्व भावना आणि अनुभवांचा संग्रह आहे. हा आपल्या व्यक्तिमत्त्वाचा उत्स्फूर्त, खेळकर आणि सर्जनशील भाग आहे, पण तोच भावनिक, बंडखोर आणि परावलंबीही आहे. जेव्हा आपण या अवस्थेत असतो, तेव्हा आपल्याला लहानपणी वाटलेल्या भावना, जसे की आनंद, दुःख, भीती किंवा निराशा पुन्हा जाणवू शकतात. हे समायोजनशील (Adaptive – अपेक्षांनुसार वागणारे) किंवा मुक्त (Free – बंधनमुक्त आणि उत्स्फूर्त) असू शकते.

आणि शेवटी, प्रौढ (Adult) अहं-अवस्था म्हणजे आपला तर्कसंगत आणि वस्तुनिष्ठ स्वभाव. ही अवस्था “आता आणि इथे” डेटाची प्रक्रिया करणारी आहे. प्रौढ अवस्था भावनिक किंवा टीका करणारी नाही; ती एका संगणकासारखी आहे, जी माहितीचे मूल्यांकन करते आणि तथ्यांच्या आधारावर निर्णय घेते. तिचे मुख्य काम मागणी करणारा पालक आणि अविवेकी बालक यांच्यामध्ये समतोल साधणे आणि एक संतुलित व वास्तववादी दृष्टीकोन देणे आहे.

ट्रान्झॅक्शनल ॲनालिसिस असे मानते की आपले सर्व संवाद, ज्यांना “ट्रान्झॅक्शन” म्हणतात, या अहं-अवस्थांमधील देवाणघेवाणीची मालिका आहे. कोणत्या क्षणी कोणती अहं-अवस्था सक्रिय आहे, हे तपासल्याने आपल्याला आपल्या संवाद पद्धती, वाद-विवाद आणि जीवनातील निवडीबद्दल मौल्यवान माहिती मिळू शकते.

मूळ आधार: थॉमस ॲन्थनी हॅरिस आणि “मी ठीक आहे – तू ठीक आहेस”

एरिक बर्ने यांनी पाया घातला असला तरी, त्यांचे विद्यार्थी, मानसोपचारतज्ञ थॉमस ॲन्थनी हॅरिस यांनी 1967 मध्ये लिहिलेल्या ‘I’m OK – You’re OK’ या पुस्तकाने ट्रान्झॅक्शनल ॲनालिसिसला लोकप्रिय केले. हॅरिस यांनी बर्नेच्या संकल्पनांना सोप्या पद्धतीने मांडले, ज्याचा केंद्रबिंदू जीवन स्थिती (Life Positions) ही कल्पना होती.

जीवन स्थिती म्हणजे आपल्या स्वतःच्या आणि इतरांच्या मूल्याबद्दलची एक मूलभूत धारणा. या धारणा तर्कसंगत विचारांवर आधारित नसतात, तर त्या बालपणात, सुरुवातीच्या नातेसंबंधांच्या परिणामामुळे तयार झालेल्या असतात. हॅरिस यांनी चार मुख्य जीवन स्थिती ओळखल्या:

मी ठीक आहे – तू ठीक आहेस: ही सर्वात आरोग्यदायी आणि आदर्श जीवन स्थिती आहे. ही स्वतःच्या आणि इतरांच्या मूल्यावरील विश्वासावर आधारित आहे. या स्थितीतील लोक आत्मविश्वासाने भरलेले, सहानुभूतीशील आणि सहकार्याने समस्या सोडवणारे असतात. ते आव्हानांना संधी मानतात आणि ‘विन-विन’ (दोघांचा फायदा) निकालांवर विश्वास ठेवतात. हेच वैयक्तिक विकासाचे लक्ष्य आहे.
मी ठीक आहे – तू ठीक नाहीस: ही एक अहंकारी किंवा श्रेष्ठत्ववादी स्थिती आहे. यात तुमचा स्वतःवर विश्वास असतो, पण तुम्हाला इतरांवर विश्वास नसतो. या स्थितीतील लोक अनेकदा टीका करणारे, न्यायनिवाडा करणारे आणि समस्यांसाठी पटकन इतरांना दोष देणारे असतात. ही स्थिती बालपणातील खोलवर दुखावलेल्या ‘बालक’ अवस्थेतून येते, जी स्वतःच्या संरक्षणासाठी टीका करणाऱ्या ‘पालक’ अवस्थेचा अवलंब करते.
मी ठीक नाही – तू ठीक आहेस: ही एक उदासीन किंवा चिंताग्रस्त स्थिती आहे. यात तुम्हाला असे वाटते की तुम्ही अपूर्ण किंवा कमी आहात, पण इतर लोक सक्षम आणि योग्य आहेत. या स्थितीतील लोकांना अनेकदा असहाय्य, असुरक्षित वाटते आणि ते इतरांवर अवलंबून राहतात. ते स्वतःची खूप जास्त टीका करतात आणि त्यांना अपराधीपणाची व लाजिरवाणी भावना जाणवते. बालपणात स्वीकारली जाणारी ही सर्वात सामान्य स्थिती आहे.
मी ठीक नाही – तू ठीक नाहीस: ही एक निराश किंवा निराशावादी स्थिती आहे. यात तुम्हाला असे वाटते की तुम्ही आणि इतर दोघेही निरुपयोगी आहात. या स्थितीतील लोकांना निराशा, निरर्थकता आणि जगाबद्दलची निराशा जाणवते. ते स्वतःला इतरांपासून वेगळे ठेवतात आणि आपल्या परिस्थिती सुधारण्याचा प्रयत्न करण्यात काहीच अर्थ नाही असे त्यांना वाटते. ही स्थिती गंभीर नैराश्य आणि जीवनापासून पूर्णपणे दूर जाण्याकडे घेऊन जाऊ शकते.

हॅरिसच्या कामामुळे हे स्पष्ट झाले की जरी आपण आपल्या जीवन स्थितीला बौद्धिकदृष्ट्या समजून घेतले तरी, आपल्या अहं-अवस्थांद्वारे चालवल्या जाणाऱ्या आपल्या सुप्त धारणाच खरे नियंत्रण करतात. या खोलवर रुजलेल्या ‘स्क्रिप्ट’ (script) बद्दल जागरूक होणे आणि जाणीवपूर्वक एक नवीन मार्ग निवडणे, हीच स्वातंत्र्याची खरी गुरुकिल्ली आहे.

उद्दिष्ट: प्रश्नमंजुषेची उपयुक्तता आणि गरज

मग, अशा प्रकारची प्रश्नमंजुषा इतकी मौल्यवान का आहे? ‘जीवन स्थिती’ प्रश्नमंजुषा ही TA च्या मुख्य तत्त्वांचा थेट वापर आहे. ही काही जादुई व्यक्तिमत्व चाचणी नाही, तर हे अशा प्रश्नांची मालिका आहे, जी आपल्या ‘प्रौढ’ अहं-अवस्थाला ‘योग्य’ उत्तर देण्याची इच्छा टाळून आपल्या खोलवरच्या प्रतिक्रियाशील अहं-अवस्थांकडून प्रतिसाद मिळवण्यासाठी तयार केली आहे. प्रश्नमंजुषेतील परिस्थिती अशा प्रकारे मांडल्या आहेत, ज्यामुळे असुरक्षितता, जबाबदारी किंवा निराशेच्या भावना जागृत होतात, आणि तुमची नैसर्गिक, विना-संपादित प्रतिक्रिया समोर येते.

तुमच्या निवडी योग्य किंवा अयोग्य नाहीत; त्या तुमच्या पसंतीच्या, स्वभावातील जीवन स्थितीचे सूचक आहेत. ही प्रश्नमंजुषा तुमच्या मानसिक आणि भावनिक केंद्राचे एक ठोस, मोजता येण्याजोगे चित्र देते.

हे अनेक लोकांसाठी एक ‘अहा!’ क्षण असू शकतो. ट्रान्झॅक्शनल ॲनालिसिसचा सिद्धांत ऐकणे वेगळे आहे आणि आपल्या स्वतःच्या वर्तनाचे मोजमाप पाहणे वेगळे आहे. निकाल तुम्हाला तुमच्या आंतरिक स्वभावाची झलक देतात, ज्यामुळे तुमच्या जीवनाला आकार देणाऱ्या सुप्त धारणांची एक ठोस, डेटा-आधारित समज मिळते. हे स्पष्ट करू शकते की तुम्हाला नेहमी इतरांना का खुश करायचे असते, तुम्ही तुमच्या सहकाऱ्यांची जास्त टीका का करता किंवा तुम्हाला नेहमी असे का वाटते की तुम्ही मागे पडत आहात.

उदाहरणार्थ, जास्त ‘चिंताग्रस्त’ गुण असलेली व्यक्ती स्वतःला ‘ठीक नाही’ आणि इतरांना ‘ठीक आहे’ मानू शकते. यामुळे ते सतत इतरांवर अवलंबून राहू शकतात, स्वतःच्या बुद्धिमत्तेवर शंका घेऊ शकतात आणि त्यांच्या नेतृत्वात त्यांना जास्त ताण जाणवू शकतो. जेव्हा प्रश्नमंजुषेच्या निकालात हे पॅटर्न समोर येतात, तेव्हा ती धारणा जाणीवपूर्वक बदलण्याची ही पहिली पायरी असू शकते.

प्रश्नमंजुषेच्या पलीकडे: सुधारणेचा मार्ग

या प्रश्नमंजुषेचे सर्वात मोठे मूल्य केवळ निकालांमध्ये नाही, तर तुम्ही त्यातून काय शिकता आणि पुढे काय करता, यात आहे. ही प्रश्नमंजुषा केवळ निदानाचे एक साधन आहे, ती तुमच्या आयुष्याची अंतिम मर्यादा नाही. ट्रान्झॅक्शनल ॲनालिसिस एक स्पष्ट आणि आशादायक मार्ग दाखवते. अंतिम ध्येय कोणत्याही ‘ठीक नाही’ स्थितीपासून ‘मी ठीक आहे – तू ठीक आहेस’ या आरोग्यदायी आणि सकारात्मक स्थितीकडे जाणे आहे. हे स्वतःला पटवून देण्याचा प्रयत्न करून साध्य होत नाही, तर आपल्या आंतरिक ‘स्क्रिप्ट’मध्ये बदल करून साध्य होते.

सुधारणेची प्रक्रिया आत्म-जागरूकतेने सुरू होते. तुमच्या अहं-अवस्था आणि तुमच्या मूळ जीवन स्थितीला समजून घेऊन, तुम्ही स्वतःला कृतीत पाहणे सुरू करू शकता. जेव्हा तुम्हाला मीटिंगमध्ये चिंतेची लाट येते, तेव्हा तुम्ही स्वतःला विचारू शकता, “माझी ‘मी ठीक नाही’ बालक अवस्था आत्ता हे नियंत्रित करत आहे का?” जेव्हा तुम्ही तुमच्या सहकाऱ्याची टीका करताना स्वतःला पकडता, तेव्हा तुम्ही विचारू शकता, “माझा ‘टीका करणारा पालक’ बोलत आहे का?” हे निरीक्षण तुमच्या प्रतिसादाला आणि उत्तेजनाला वेगळे करते, ज्यामुळे तुमची तर्कसंगत प्रौढ अहं-अवस्था पुढे येऊन नियंत्रण मिळवू शकते.

पुढील पायरी म्हणजे आपल्या स्थितीचा पुन्हा निर्णय घेणे. TA मध्ये, हा आपल्या बालपणात तयार झालेल्या जुन्या, मर्यादा घालणाऱ्या धारणांना नाकारण्याचा जाणीवपूर्वक घेतलेला निर्णय आहे.

हा एक ठाम निश्चय आहे, जो समान आदर आणि मूल्यावर आधारित आहे. ‘मी ठीक नाही’ या स्क्रिप्टमध्ये जगणाऱ्या व्यक्तीसाठी, याचा अर्थ असा आहे की स्वतःच्या निर्णयावर जाणीवपूर्वक विश्वास ठेवणे, जरी ते सुरुवातीला अस्वस्थ वाटले तरी. जे लोक इतरांना ‘ठीक नाही’ मानतात, त्यांच्यासाठी याचा अर्थ आहे नवीन लोकांशी मोकळ्या मनाने संवाद साधणे आणि त्यांच्यातील मूळ चांगुलपणाला पाहणे.

हे परिवर्तन करण्यासाठी सराव आणि संयम आवश्यक आहे. यात प्रामाणिक आत्मपरीक्षणाद्वारे, तथ्यात्मक माहिती मिळवून आणि भूतकाळातील भावनांना वर्तमानातील वास्तवापासून वेगळे शिकून, आपल्या प्रौढ अहं-अवस्थाला सक्रियपणे मजबूत करणे समाविष्ट आहे.

हा वैयक्तिक प्रवास असला तरी, तो एकट्याने करण्याची गरज नाही. ट्रान्झॅक्शनल ॲनालिसिसमध्ये प्रशिक्षित असलेला थेरपिस्ट किंवा समुपदेशक तुम्हाला तुमच्या जीवन स्थितीचा उगम शोधण्यात आणि तुम्हाला मागे खेचणाऱ्या जुन्या स्क्रिप्ट्समधून बाहेर पडण्यास मदत करू शकतो.

थोडक्यात, ‘जीवन स्थिती’ प्रश्नमंजुषा ही फक्त एक चाचणी नाही; हे स्वतःला अधिक खोलवर समजून घेण्यासाठी एक आमंत्रण आहे. हे आत्म-जागरूकतेच्या आणि वैयक्तिक विकासाच्या मार्गावरील एक सुरूवातीचे टोक आहे. काही क्षण देऊन या प्रश्नांची उत्तरे दिल्यावर, तुम्ही तुमच्या आंतरिक स्वभावाला स्पष्टपणे पाहू शकता, तुमच्या जुन्या धारणांना आव्हान देऊ शकता आणि ‘मी ठीक आहे – तू ठीक आहेस’ या शक्तिशाली आणि सक्षम स्थितीतून जगणे सुरू करू शकता.

खाली दिलेली सुप्रसिद्ध चाचणी आम्ही तुमच्यासाठी घेऊन आलो आहोत. ही चाचणी आतापर्यंत लक्षावधी लोकांनी घेतली आहे आणि त्यापासून त्यांना कल्पनातीत फायदा झाला आहे. जगभरातील मानसशास्त्रज्ञ या चाचणीचा वापर करतात.

हा आपल्या अंतर्मनातील प्रवास आहे आणि तो आपल्यालाच करायचा आहे. विकासाच्या मार्गावर एक पाऊल टाकायचे आहे.

अर्थात, ही चाचणी म्हणजे कुठल्याही प्रकारचा मानसशास्त्रीय किंवा वैद्यकीय सल्ला नाही हे याठिकाणी स्पष्ट करण्यात येते. सदरील लेखाचे लेखक हे qualified practitioner नाहीत. आपल्या कुठल्याही समस्ये साठी योग्य त्या तज्ञांचा सल्ला घेणे हाच उत्तम उपाय आहे.

माधव भोपे

पुणे परिसरातील पावसाळ्यातील ऑफबीट पर्यटन स्थळे offbeat-rainy-season-tourist-spots-near-pune

August 10, 2025August 10, 2025 by Madhav Bhope

offbeat-rainy-season-tourist-spots-near-pune

पुणे परिसरातील पावसाळ्यातील ऑफबीट पर्यटन स्थळे

निसर्गाच्या सान्निध्यात एक अविस्मरणीय अनुभव

पावसाळा म्हणजे निसर्गाचे एक अद्भुत रूप. हिरवीगार झाडी, धुक्याने भरलेले डोंगर आणि कोसळणारे धबधबे मनाला एक वेगळीच शांती देतात. पुणे शहर हे महाराष्ट्राच्या पश्चिम घाटाच्या कुशीत वसलेले असल्यामुळे, पावसाळ्यात या परिसरातील अनेक ठिकाणे पर्यटकांना आकर्षित करतात. लोणावळा, खंडाळा, महाबळेश्वर यांसारखी प्रसिद्ध ठिकाणे तर आहेतच, पण काही अशीही ऑफबीट स्थळे आहेत जिथे तुम्ही गर्दीपासून दूर राहून निसर्गाचा मनमुराद आनंद घेऊ शकता. या लेखात आपण पुणे शहरापासून १०० किलोमीटरच्या आत असलेल्या अशाच काही ऑफबीट पर्यटन स्थळांची माहिती घेणार आहोत, जी पावसाळ्यात भेट देण्यासाठी आदर्श आहेत.

१. निगोज (Nighoj) – निसर्गाची अद्भुत कलाकृती

पुण्यापासून सुमारे ७५-८० किलोमीटर अंतरावर असलेले निगोज हे एक असे ठिकाण आहे जिथे निसर्गाने स्वतःच्या हाताने अद्भुत कलाकृती साकारली आहे. कुकडी नदीच्या पात्रात नैसर्गिकरित्या तयार झालेले रांजणखळगे (Potholes) हे येथील मुख्य आकर्षण आहे. पावसाळ्यात नदीला पाणी आल्यावर हे खळगे अधिक सुंदर दिसतात. भूगर्भीयदृष्ट्या हे खळगे अभ्यासकांसाठी आणि पर्यटकांसाठी एक कुतूहलाचा विषय आहेत. गर्दीपासून दूर, शांत आणि निसर्गरम्य वातावरणात वेळ घालवण्यासाठी निगोज एक उत्तम पर्याय आहे. येथे तुम्ही नदीकिनारी शांतपणे बसून निसर्गाचा अनुभव घेऊ शकता आणि या अनोख्या भूगर्भीय रचनेचे निरीक्षण करू शकता.

२. कर्जत (Karjat) – साहसी पर्यटकांचे नंदनवन

पुण्यापासून सुमारे १०० किलोमीटर अंतरावर असलेले कर्जत हे साहसी पर्यटकांसाठी एक उत्तम ठिकाण आहे. पावसाळ्यात येथील डोंगर हिरवेगार होतात आणि अनेक धबधबे प्रवाहित होतात. कोंडाणा लेणी, कोथळीगड किल्ला, भिवपुरी धबधबा आणि उल्हास व्हॅली ही येथील प्रमुख आकर्षणे आहेत. कर्जतमध्ये ट्रेकिंगचे अनेक पर्याय उपलब्ध आहेत, जे पावसाळ्यात अधिक रोमांचक वाटतात. निसर्गाच्या सान्निध्यात ट्रेकिंगचा आनंद घेण्यासाठी आणि धबधब्यांमध्ये भिजण्यासाठी कर्जत एक आदर्श ठिकाण आहे. मात्र, पावसाळ्यात ट्रेकिंग करताना योग्य ती खबरदारी घेणे आवश्यक आहे, कारण पायवाटा निसरड्या होऊ शकतात.

३. लोहगड किल्ला (Lohagad Fort) – इतिहासाची साक्ष देणारा दुर्ग

पुण्यापासून सुमारे ५०-६५ किलोमीटर अंतरावर असलेला लोहगड किल्ला हा एक ऐतिहासिक दुर्ग आहे. पावसाळ्यात हा किल्ला हिरव्यागार निसर्गाने वेढलेला असतो आणि किल्ल्यावरून दिसणारे दृश्य मनमोहक असते. लोहगडाची चढाई तुलनेने सोपी असल्याने तो नवशिक्या ट्रेकर्ससाठीही उत्तम आहे. किल्ल्यावरील विंचूकाटा हे एक विशेष आकर्षण आहे. पावसाळ्यात किल्ल्यावर ढगांचे साम्राज्य असते, ज्यामुळे एक वेगळाच अनुभव मिळतो. मात्र, पायऱ्या निसरड्या असल्याने चढाई करताना काळजी घेणे आवश्यक आहे. आठवड्याच्या शेवटी येथे बरीच गर्दी असते, त्यामुळे शांतता हवी असल्यास आठवड्याच्या दिवसांमध्ये भेट देणे चांगले.

४. विसापूर किल्ला (Visapur Fort) – धबधब्यांच्या वाटेने किल्ल्याकडे

लोहगडाच्या अगदी जवळ, पुण्यापासून सुमारे ५५-६५ किलोमीटर अंतरावर विसापूर किल्ला आहे. पावसाळ्यात या किल्ल्यावर जाण्याचा अनुभव खूपच वेगळा असतो, कारण किल्ल्याच्या पायऱ्यांवरून पाण्याचे छोटे धबधबे वाहत असतात. हिरवीगार वनराई आणि धुक्याने भरलेले वातावरण ट्रेकिंगचा आनंद द्विगुणित करते. विसापूर किल्ल्यावरून आजूबाजूच्या परिसराचे विहंगम दृश्य दिसते. पावसाळ्यात पायऱ्यांवरून पाणी वाहत असल्याने आणि वाटा निसरड्या असल्याने योग्य पादत्राणे वापरणे आणि सावधगिरी बाळगणे महत्त्वाचे आहे. लोहगडाप्रमाणेच येथेही आठवड्याच्या शेवटी गर्दी असते.

५. दुर्शेत फॉरेस्ट लॉज (Durshet Forest Lodge) – निसर्गाच्या कुशीत साहसी अनुभव

पुण्यापासून सुमारे ९०-१०० किलोमीटर अंतरावर असलेले दुर्शेत फॉरेस्ट लॉज हे निसर्गप्रेमी आणि साहसी पर्यटकांसाठी एक उत्तम ठिकाण आहे. घनदाट जंगलाने वेढलेले हे ठिकाण पावसाळ्यात अधिकच सुंदर दिसते. येथे झिपलाइनिंग, रॅपलिंग यांसारख्या साहसी खेळांचा आनंद घेता येतो. तसेच, पावसाळ्यात येथे अनेक छोटे धबधबे प्रवाहित होतात आणि निसर्गाच्या पायवाटांवर फिरण्याचा अनुभव अविस्मरणीय असतो. शहराच्या गजबजाटापासून दूर, शांत आणि निसर्गरम्य वातावरणात साहसी खेळांचा अनुभव घेण्यासाठी दुर्शेत एक चांगला पर्याय आहे. साहसी खेळ खेळताना सुरक्षिततेची काळजी घेणे महत्त्वाचे आहे.

६. चावंड किल्ला (Chavand Fort) – ऐतिहासिक आणि निसर्गरम्य ट्रेक

पुण्यापासून सुमारे १००-११० किलोमीटर अंतरावर असलेला चावंड किल्ला हा एक ऐतिहासिक आणि निसर्गरम्य ट्रेक आहे. पावसाळ्यात येथील परिसर हिरवागार होतो आणि ट्रेकिंगचा अनुभव खूपच आनंददायी असतो. किल्ल्यावर जाण्यासाठी खडकाळ पायऱ्या आहेत आणि वाटेत प्राचीन गुहा व पाण्याची टाकी आहेत. किल्ल्याच्या माथ्यावरून आजूबाजूच्या परिसराचे सुंदर दृश्य दिसते. हा ट्रेक मध्यम स्वरूपाचा असून, पावसाळ्यात पायवाटा निसरड्या होऊ शकतात, त्यामुळे योग्य पादत्राणे आणि सावधगिरी बाळगणे आवश्यक आहे. येथे मधमाशांची पोळी असू शकतात, त्यामुळे काळजी घेणे महत्त्वाचे आहे.

पर्यटन स्थळांची माहिती सारणी

खालील सारणीमध्ये पुणे परिसरातील पावसाळ्यातील ऑफबीट पर्यटन स्थळांची सविस्तर माहिती दिली आहे:

पर्यटन स्थळ	पुण्यापासून अंतर	कारने प्रवासाचा वेळ	सार्वजनिक वाहतुकीने प्रवासाचा वेळ	विशेष आकर्षण	घ्यायची खबरदारी	वेळ/दिवसाचे निर्बंध
निगोज	~७५-८० किमी	~१.५ – २ तास	~२-२.५ तास	नैसर्गिक रांजणखळगे, कुकडी नदी	निसरडे खडक, नदीजवळ सावधगिरी, योग्य पादत्राणे	दिवसा भेट देणे उत्तम
कर्जत	~१०० किमी	~१.५ – २ तास	~२ तास (ट्रेन उत्तम पर्याय)	कोंडाणा लेणी, कोथळीगड, भिवपुरी धबधबा, ट्रेकिंग	निसरड्या वाटा, भूस्खलनाची शक्यता, योग्य पादत्राणे, रेन गियर	जून ते सप्टेंबर (पावसाळा)
लोहगड किल्ला	~५०-६५ किमी	~१.५ – २ तास	लोणावळ्यापर्यंत ट्रेन, पुढे स्थानिक वाहतूक	ऐतिहासिक किल्ला, हिरवीगार दृश्ये, विंचूकाटा	निसरड्या पायऱ्या, गर्दी (वीकेंडला), योग्य पादत्राणे, रेन गियर	पावसाळ्यात उत्तम, वीकेंडला गर्दी टाळण्यासाठी आठवड्याचे दिवस उत्तम
विसापूर किल्ला	~५५-६५ किमी	~१-१.५ तास	लोणावळ्यापर्यंत ट्रेन, पुढे स्थानिक वाहतूक	ऐतिहासिक किल्ला, विहंगम दृश्ये, पायऱ्यांवरून वाहणारे पाणी	निसरड्या वाटा/पायऱ्या, योग्य पादत्राणे, रेन गियर, गर्दी (वीकेंडला)	पावसाळ्यात उत्तम, वीकेंडला गर्दी टाळण्यासाठी आठवड्याचे दिवस उत्तम
दुर्शेत फॉरेस्ट लॉज	~९०-१०० किमी	~२-२.५ तास	खोपोली/कर्जतपर्यंत बस, पुढे स्थानिक वाहतूक	साहसी खेळ (झिपलाइनिंग, रॅपलिंग), निसर्ग पायवाटा, धबधबे	साहसी खेळांसाठी सुरक्षा नियम पाळा, निसरड्या वाटा, योग्य पादत्राणे, कीटकनाशक	पावसाळ्यात उत्तम, लॉजशी संपर्क साधा
चावंड किल्ला	~१००-११० किमी	~२.५-३ तास	जुन्नर/नारायणगावपर्यंत बस, पुढे स्थानिक वाहतूक	ऐतिहासिक किल्ला, खडकाळ पायऱ्या, प्राचीन गुहा, पाण्याची टाकी	मध्यम ते कठीण ट्रेक, निसरड्या वाटा, मधमाशांची शक्यता, योग्य पादत्राणे	पावसाळ्यात उत्तम

निष्कर्ष

पुणे परिसरातील ही ऑफबीट पर्यटन स्थळे पावसाळ्यात निसर्गाचा आणि शांततेचा अनुभव घेण्यासाठी उत्तम पर्याय आहेत. गर्दीपासून दूर राहून, निसर्गाच्या सान्निध्यात काही अविस्मरणीय क्षण घालवण्यासाठी ही ठिकाणे नक्कीच विचारात घेण्यासारखी आहेत. मात्र, पावसाळ्यात प्रवास करताना आणि ट्रेकिंग करताना योग्य ती खबरदारी घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. सुरक्षिततेचे नियम पाळून आणि आवश्यक तयारी करून तुम्ही या ठिकाणांचा मनमुराद आनंद घेऊ शकता. चला तर मग, या पावसाळ्यात निसर्गाच्या या अद्भुत रूपाचा अनुभव घेण्यासाठी सज्ज व्हा!

माधव भोपे

Manus AI च्या सहकार्याने.

Brand: QONETIC

QONETIC UV Protection Umbrella for Sun & Rain | 3-Fold Auto Open & Close Travel Umbrella | Windproof, Lightweight, Compact | Unisex for Men, Women, Kids | Portable & Stylish

Click here to buy from Amazon

(210)

Search this page

Amazon’s Choice

2K+ bought in past month

₹349.00 with 65 percent savings

M.R.P.: ₹999.00

Raksha Bandhan and Narali Pornima # रक्षाबंधन: इतिहास, महत्त्व आणि परंपरा

August 8, 2025 by Madhav Bhope

रक्षाबंधन: इतिहास, महत्त्व आणि परंपरा

रक्षाबंधन हा भारतातील एक महत्त्वाचा सण आहे, जो भाऊ-बहिणीच्या पवित्र नात्याचे प्रतीक आहे. हा सण श्रावण पौर्णिमेला साजरा केला जातो. या दिवशी बहीण आपल्या भावाच्या मनगटावर राखी बांधते आणि भाऊ तिला आयुष्यभर संरक्षण देण्याचे वचन देतो. हा सण केवळ रक्ताच्या नात्यापुरता मर्यादित नसून, प्रेम, विश्वास आणि संरक्षणाच्या बंधाचे प्रतीक आहे.

## रक्षाबंधनाचा इतिहास

रक्षाबंधनाचा इतिहास खूप प्राचीन आहे आणि तो अनेक पौराणिक कथा आणि ऐतिहासिक घटनांशी जोडलेला आहे. या सणाची मुळे वैदिक काळात सापडतात. काही प्रमुख कथा खालीलप्रमाणे आहेत:

**१. इंद्रदेव आणि इंद्राणी:** सर्वात प्रसिद्ध कथांपैकी एक म्हणजे इंद्रदेव आणि त्यांची पत्नी इंद्राणी यांची. एकदा दानवांनी इंद्रावर हल्ला केला आणि इंद्रदेवांना पराभव दिसू लागला. तेव्हा इंद्राणीने विष्णू देवाच्या कृपेने एक पवित्र धागा तयार केला आणि तो इंद्राच्या मनगटावर बांधला. या धाग्याच्या प्रभावाने इंद्राने दानवांवर विजय मिळवला. तेव्हापासून हा धागा ‘रक्षासूत्र’ म्हणून ओळखला जाऊ लागला, जो संरक्षणाचे प्रतीक आहे.

**२. महाभारत आणि द्रौपदी-कृष्ण:** महाभारतातील एक कथा अशी आहे की, शिशुपालाचा वध करताना भगवान श्रीकृष्णाच्या बोटाला दुखापत झाली आणि रक्त वाहू लागले. तेव्हा द्रौपदीने आपल्या साडीचा पदर फाडून कृष्णाच्या बोटाला बांधला. कृष्णाने या उपकाराची परतफेड म्हणून द्रौपदीला कोणत्याही संकटात संरक्षण देण्याचे वचन दिले. या घटनेला रक्षाबंधनाच्या परंपरेशी जोडले जाते, जिथे बहीण भावाला राखी बांधून त्याच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करते आणि भाऊ तिच्या संरक्षणाची जबाबदारी घेतो.

**३. राणी कर्णावती आणि सम्राट हुमायू:** मध्ययुगीन इतिहासातही रक्षाबंधनाचे महत्त्व दिसून येते. चित्तोडची राणी कर्णावतीने गुजरातचा सुलतान बहादूर शाह याच्या आक्रमणापासून आपल्या राज्याचे संरक्षण करण्यासाठी सम्राट हुमायूला राखी पाठवली होती. हुमायूने राखीचा मान राखत राणीला मदत केली आणि तिच्या राज्याचे रक्षण केले. ही कथा धर्म आणि राज्याच्या सीमा ओलांडून भावनिक बंधाचे महत्त्व दर्शवते.

**४. रवींद्रनाथ टागोर आणि बंगालची फाळणी:** आधुनिक काळात, १९०५ मध्ये बंगालच्या फाळणीच्या वेळी, रवींद्रनाथ टागोर यांनी हिंदू आणि मुस्लिमांमधील ऐक्य आणि बंधुत्व वाढवण्यासाठी रक्षाबंधनाचा सण साजरा करण्याचे आवाहन केले. त्यांनी लोकांना एकमेकांना राखी बांधून जातीय सलोखा आणि एकतेचा संदेश दिला. या घटनेने रक्षाबंधनाला सामाजिक एकतेचे आणि बंधुत्वाचे प्रतीक बनवले.

## रक्षाबंधनाचे महत्त्व आणि परंपरा

रक्षाबंधन हा केवळ एक धार्मिक सण नाही, तर तो सामाजिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्याही अत्यंत महत्त्वाचा आहे. या सणाचे अनेक पैलू आहेत, जे त्याचे महत्त्व अधोरेखित करतात:

**१. प्रेम आणि आपुलकीचे प्रतीक:** रक्षाबंधन हे भाऊ-बहिणीच्या निस्वार्थ प्रेम आणि आपुलकीचे प्रतीक आहे. या दिवशी बहीण आपल्या भावासाठी दीर्घायुष्य आणि समृद्धीची कामना करते, तर भाऊ तिला प्रत्येक संकटातून वाचवण्याचे वचन देतो. हे नाते केवळ रक्ताचे नसून, ते विश्वासाचे आणि आदराचे आहे.

**२. संरक्षणाचे वचन:** राखी हा केवळ एक धागा नसून, तो संरक्षणाचे आणि जबाबदारीचे प्रतीक आहे. बहीण भावाला राखी बांधून त्याच्याकडून संरक्षणाचे वचन घेते. हे संरक्षण केवळ शारीरिक नसून, मानसिक आणि भावनिकही असते. भाऊ आपल्या बहिणीला कोणत्याही परिस्थितीत आधार देतो आणि तिची काळजी घेतो.

**३. कौटुंबिक एकोपा:** रक्षाबंधन हा सण कुटुंबातील सदस्यांना एकत्र आणतो. दूरवर राहणारे भाऊ-बहीण या दिवशी एकमेकांना भेटतात, जुन्या आठवणींना उजाळा देतात आणि आपले नाते अधिक दृढ करतात. हा सण कौटुंबिक एकोपा आणि सलोखा वाढवण्यास मदत करतो.

**४. सामाजिक सलोखा:** रवींद्रनाथ टागोर यांनी दाखवून दिल्याप्रमाणे, रक्षाबंधन हा सण सामाजिक सलोखा आणि एकतेचे प्रतीक बनू शकतो. हा सण केवळ भाऊ-बहिणीपुरता मर्यादित नसून, कोणत्याही दोन व्यक्तींमध्ये प्रेम, विश्वास आणि संरक्षणाचा बंध निर्माण करू शकतो. समाजातील विविध घटकांना एकत्र आणण्यासाठी आणि बंधुत्वाची भावना वाढवण्यासाठी हा सण महत्त्वाचा ठरतो.

**५. सांस्कृतिक वारसा:** रक्षाबंधन हा भारताच्या समृद्ध सांस्कृतिक वारशाचा एक भाग आहे. या सणातून भारतीय संस्कृतीतील नातेसंबंधांचे महत्त्व आणि परंपरांचे जतन केले जाते. हा सण पिढ्यानपिढ्या साजरा केला जातो आणि तो आपल्या संस्कृतीचा अविभाज्य भाग बनला आहे.

**६. धार्मिक विधी आणि परंपरा:** रक्षाबंधनाच्या दिवशी अनेक धार्मिक विधी आणि परंपरा पाळल्या जातात. सकाळी लवकर उठून स्नान करणे, नवीन वस्त्रे परिधान करणे, देवाची पूजा करणे आणि नंतर भावाला राखी बांधणे हे या सणाचे मुख्य भाग आहेत. राखी बांधण्यापूर्वी बहीण भावाच्या कपाळाला टिळा लावते, आरती करते आणि त्याला मिठाई भरवते. भाऊ बहिणीला भेटवस्तू देतो आणि तिला आशीर्वाद देतो. काही ठिकाणी नारळी पौर्णिमा म्हणूनही हा सण साजरा केला जातो, जिथे समुद्राला नारळ अर्पण करून त्याची पूजा केली जाते.

## निष्कर्ष

रक्षाबंधन हा केवळ एक सण नसून, तो भारतीय संस्कृतीतील नातेसंबंधांचे महत्त्व आणि मूल्यांचे प्रतीक आहे. भाऊ-बहिणीच्या पवित्र नात्याला अधिक दृढ करणारा हा सण प्रेम, विश्वास, संरक्षण आणि एकतेचा संदेश देतो. पौराणिक काळापासून ते आजपर्यंत, रक्षाबंधनाने आपले महत्त्व कायम राखले आहे आणि तो आजही मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. हा सण आपल्याला आठवण करून देतो की, नाती ही केवळ रक्ताची नसतात, तर ती प्रेमाची, आदराची आणि एकमेकांच्या संरक्षणाची असतात. त्यामुळे, रक्षाबंधन हा केवळ एक दिवस नसून, तो आयुष्यभर जपला जाणारा एक सुंदर बंध आहे.

## नारळी पौर्णिमा: एक समांतर उत्सव

रक्षाबंधनाच्या दिवशीच भारताच्या काही भागांमध्ये, विशेषतः महाराष्ट्र आणि किनारपट्टीच्या प्रदेशांमध्ये, नारळी पौर्णिमा हा सण साजरा केला जातो. हा सण समुद्राचे देवता वरुण देव यांना समर्पित आहे आणि तो कोळी बांधवांसाठी विशेष महत्त्वाचा असतो. नारळी पौर्णिमा आणि रक्षाबंधन हे दोन्ही सण श्रावण पौर्णिमेला येतात, त्यामुळे अनेक ठिकाणी हे दोन्ही उत्सव एकत्र साजरे केले जातात.

नारळी पौर्णिमेचे महत्त्व:

१. **वरुण देवाची पूजा:** नारळी पौर्णिमेच्या दिवशी समुद्राला नारळ अर्पण करून वरुण देवाची पूजा केली जाते. कोळी बांधव समुद्राला आपला पालनकर्ता मानतात आणि चांगल्या मासेमारीसाठी तसेच समुद्रातील प्रवासादरम्यान संरक्षणासाठी वरुण देवाचा आशीर्वाद घेतात.

२. **मासेमारीच्या हंगामाची सुरुवात:** पावसाळा संपल्यानंतर आणि समुद्रातील वादळे शांत झाल्यानंतर, नारळी पौर्णिमा मासेमारीच्या नवीन हंगामाची सुरुवात दर्शवते. या दिवशी कोळी बांधव आपल्या बोटींची पूजा करतात आणि समुद्रात जाण्यापूर्वी वरुण देवाकडून सुरक्षिततेची प्रार्थना करतात.

३. **पर्यावरणाशी नाते:** हा सण मानवाचे निसर्गाशी असलेले नाते आणि पर्यावरणाचे महत्त्व अधोरेखित करतो. समुद्राला नारळ अर्पण करणे हे निसर्गाप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्याचे प्रतीक आहे.

४. **सांस्कृतिक विविधता:** रक्षाबंधन आणि नारळी पौर्णिमा हे दोन्ही सण एकाच दिवशी साजरे होत असले तरी, त्यांचे महत्त्व आणि परंपरा वेगवेगळ्या आहेत. ही भारताच्या सांस्कृतिक विविधतेचे एक सुंदर उदाहरण आहे, जिथे एकाच दिवशी विविध प्रादेशिक आणि धार्मिक उत्सव साजरे केले जातात. काही कुटुंबांमध्ये, भाऊ-बहिणी रक्षाबंधन साजरे करतात, तर त्याच वेळी कुटुंबातील पुरुष सदस्य नारळी पौर्णिमेचे विधी पूर्ण करतात.

हरितालिकेचे व्रत- निसर्गाशी नाते

हरतालिकेची प्रचलित असलेली कहाणी याप्रमाणे-

Share this:

Like this:

मुलें म्हणजे मशीन नव्हेत!

Share this:

Like this:

Communication skills- Self assessment tool

The Importance of Communication in Our Daily Life

Communication as the Core of Human Interaction

Personal Relationships and Emotional Well-being

Professional Success- Communication in the workplace

Education and Lifelong Learning

Civic Engagement and Social Harmony

Health and Wellness

Digital Age and Communication Challenges

Building Core Communication Skills

Overcoming Barriers to Communication

Communication and Leadership

Conclusion

Communication Skills Self-Assessment

Share this:

Like this:

I am ok, You are ok.

Your Life Position Results

Life Position Quadrants

Part I: Category Scores

Part II: Life Position Breakdown

I am not OK

You are OK

I am OK

You are not OK

समजून घ्या तुमचे आंतरिक जग

Share this:

Like this:

पुणे परिसरातील पावसाळ्यातील ऑफबीट पर्यटन स्थळे

निसर्गाच्या सान्निध्यात एक अविस्मरणीय अनुभव

१. निगोज (Nighoj) – निसर्गाची अद्भुत कलाकृती

२. कर्जत (Karjat) – साहसी पर्यटकांचे नंदनवन

३. लोहगड किल्ला (Lohagad Fort) – इतिहासाची साक्ष देणारा दुर्ग

४. विसापूर किल्ला (Visapur Fort) – धबधब्यांच्या वाटेने किल्ल्याकडे

५. दुर्शेत फॉरेस्ट लॉज (Durshet Forest Lodge) – निसर्गाच्या कुशीत साहसी अनुभव

६. चावंड किल्ला (Chavand Fort) – ऐतिहासिक आणि निसर्गरम्य ट्रेक

पर्यटन स्थळांची माहिती सारणी

निष्कर्ष

QONETIC UV Protection Umbrella for Sun & Rain | 3-Fold Auto Open & Close Travel Umbrella | Windproof, Lightweight, Compact | Unisex for Men, Women, Kids | Portable & Stylish

Share this:

Like this:

रक्षाबंधन: इतिहास, महत्त्व आणि परंपरा

रक्षाबंधन: इतिहास, महत्त्व आणि परंपरा

## रक्षाबंधनाचा इतिहास

## रक्षाबंधनाचे महत्त्व आणि परंपरा

## निष्कर्ष

## नारळी पौर्णिमा: एक समांतर उत्सव

**नारळी पौर्णिमेचे महत्त्व:**

Share this:

Like this:

नारळी पौर्णिमेचे महत्त्व: