Art of Listening- Part 2 ऐकण्याची कला – भाग २
यापूर्वी आपण १४ जानेवारीला भेटलो होतो. त्यात शेवटच्या परिच्छेदात म्हटल्याप्रमाणे, आज दोन विषयांवर विचार करायचा आहे. एक म्हणजे, “ऐकण्याची कला”, Art of Listening आणि दुसरी म्हणजे, Non verbal communication आणि body language. ज्याला ‘गैरमौखिक, किंवा, अशाब्दिक संप्रेषण’ आणि “देहबोली” असेही म्हणता येईल.
आपण बऱ्याच गोष्टी बोलून जरी दाखवत नसलो, तरी, त्या आपल्या शरीराद्वारे, हालचालीद्वारे, हातवाऱ्यांद्वारे, चेहऱ्यावरील भावांद्वारे, डोळ्यांद्वारे, भुवयांद्वारे, जिवणीद्वारे, बसण्याच्या किंवा उभे राहण्याच्या पद्धतीद्वारे, मौनाद्वारे, आणि आवाजाच्या टोन द्वारे, अशा असंख्य प्रकारे, “बोलून” दाखवत असतो, किंवा व्यक्त करीत असतो. हे व्यक्त करणे नेहमी जणीवपूर्वकच होते असे नाही, तर अभावितपणे, आपल्या नकळतही होत असते. खरं तर अगदी तान्हे मूल असते, ते त्याच्या सगळ्या भावना याच प्रकारे, अगदी प्रभावीपणे व्यक्त करीत असते, किंवा असे म्हणू की त्या आपोआप व्यक्त होत असतात.
अमेरिकेतील, Los Angeles येथील, University of California मधील, मानसशास्त्रज्ञ अल्बर्ट मेराबियन ( Albert Mehrabian) याने, १९६७ मध्ये केलेल्या काही प्रयोगांद्वारे, परस्पर संवादासंदर्भात काही निष्कर्ष काढले. त्याने असे निरीक्षण केले, की माणसांच्या संवादात, व्यक्त होण्याच्या प्रक्रियेत आणि परिणामकारकतेत , फक्त ७% वाटा हा बोललेल्या शब्दांचा, ३८% वाटा हा शब्दांच्या टोनचा आणि ५५% वाटा हा देहबोलीचा असतो. आपण जर आपल्या आजूबाजूला निरीक्षण केले, एवढेच कशाला, आपले स्वतःचे ही निरीक्षण केले, तर ही गोष्ट लक्षात येईल.
आणि देहबोली ही आपल्या नकळत आणि आपल्या इच्छेविरुद्ध (involuntarily) होत असते.
मी B.Sc. First year ला असतांनाची गोष्ट. त्यावेळी Engineering ला admission मिळणे, हे प्रत्येकाचे स्वप्न असायचे. माझा first year चा result लागेपर्यंत, आपल्याला अॅडमिशन मिळेल की नाही याची धाकधूक होती. पण रिजल्ट लागल्यावर आणि जे मार्क मिळाले, त्यावरून, साधारणपणे, अॅडमिशन मिळू शकेल असे वाटू लागले. इतके दिवस वाकून चालणारा मी, त्यादिवशी, कॉलेजच्या रस्त्यावर (नकळतच) छाती पुढे काढून चालू लागलो. माझा एक मित्र रस्त्यात भेटला, आणि माझ्या छातीवर ठोकून म्हणाला, कायरे, छातीत पर्सेंटेज भरलेले आहे वाटते?
एखादी व्यक्ति प्रचंड मानसिक ताणात असेल, रागात असेल पण बोलता येत नसेल तेंव्हा, जिवणी गच्च बंद करून घेतली जाते, भुवया आक्रसून जातात, हात आवळले जातात.
आपल्या आजूबाजूला जर आपण पाहिले तर साधारणपणे, रोड माणसे (माझ्यासारखी) पायांची घडी घालून बसतात किंवा/ आणि, हाताचीही घडी घालून बसतात., जेंव्हा की सुदृढ किंवा स्थूल माणसे कधीही पायाची किंवा हाताची घडी घालून बसलेली दिसणार नाहीत. त्याच प्रमाणे, जेंव्हा दोन व्यक्तींमध्ये संवादात ताण येतो, त्यावेळी, पुढे बोलण्यात काही अर्थ नाही असे ज्या व्यक्तीला वाटते, ती लगेच हाताची घडी घालून गेते . हाताची घडी घालणे ही सर्वसाधारणपणे closed (बंद) देहबोली आहे. (अर्थात, काहीजणांचा त्याला अपवाद असतो, जसे की स्वामी विवेकानंदांची हाताची घडी घातलेली देहबोली ही त्यांचा आत्मविश्वास दर्शवीत होती).
बोलण्याचा स्वर (टोन) हाही तितकाच महत्वाचा असतो. एकच वाक्य वेगवेगळ्या टोन मध्ये उच्चारल्यानंतर त्याचे पूर्णपणे वेगवेगळे अर्थ निघू शकतात आणि त्यातून वेगवेगळ्या भावना व्यक्त होऊ शकतात. “चहा घेणार का?” हे एकच वाक्य वेगवेगळ्या स्वरात उच्चारल्यानंतर त्यातून, आदर, सन्मान, प्रेम, आपुलकी, जिव्हाळा, किंवा तुच्छता, कंटाळा( काय कटकट आहे), उपरोधिकपणा, संताप, अशा कितीतरी भावना व्यक्त होऊ शकतात.
आपला विषय “ ऐकण्याची कला” Art of listening हा चालला होता, त्यासंदर्भात वरील सर्व गोष्टींची ओघात चर्चा आली. पण याआधीच्या लेखात आपण चर्चा केल्याप्रमाणे, संवादाचा एक अत्यंत महत्वाचा उपयोग किंवा उद्देश, हा, दुसऱ्याच्या भावना समजून घेणे, दुसऱ्याला बोलते करणे, हाही असतो, आणि त्याचबरोबर एखाद्या विषयावर सम्यक माहिती मिळविणे, आपल्या ज्ञानात भर घालणे, हाही असतो. अशा प्रकारचा संवाद जर आपल्याला अपेक्षित किंवा इच्छित असेल, तर, खालील गोष्टी विचारात घेतल्या पाहिजेत.
- बिना अडथळा ऐकणे- ऐकते वेळी इतर काही कामे न करणे.
- ऐकतांना अगदी कोरा चेहरा (bland face) न ठेवता, मनात येणाऱ्या भावनांना चेहऱ्यावर दिसू देणे. मधून मधून, दाद देणे
- मधून मधून open questions (ज्या प्रश्नांचे उत्तर केवळ हो किंवा नाही मध्ये न येता सांगणाऱ्या त्या विषयाचा अजून एखादा पैलू सांगता येईल अशा प्रकारचे प्रश्न) विचारणे.
- एखादा मुद्दा समजला नसेल तर त्याबद्दल clarification (स्पष्टीकरण) विचारणे.
- एखादा मुद्दा समजला असेल तरी, त्यात आणखी स्पष्टता यावी म्हणून paraphrasing करणे, म्हणजे वक्त्याने जे सांगितले असेल, त्याला आपल्या शब्दात पुन्हा मांडणे. उदाहरणार्थ: “तुम्हाला असे म्हणायचे आहे का.., किंवा मला समजले त्याप्रमाणे..” किंवा एखाद्या तुलनेद्वारे विषय अधिक स्पष्ट करून घेणे.
अर्थात वरील सर्व नियम हे आपल्या रोजच्या सहज होणाऱ्या हवापाण्याच्या बोलण्याला तितकेसे लागू होत नाहीत.
In fact, आपल्या रोजच्या सामान्यपणे होणाऱ्या बोलण्याचा, मुख्य उद्देश हा एकमेकांची ख्याली खुशाली विचारणे, किंवा एखादी माहिती घेणे, किंवा देणे, इतकाच मर्यादित असतो.
वरील विषयांवर आपले सर्वांचेच काही विचार आणि अनुभव असतीलच. ते खाली comments मध्ये नक्की शेअर करा.
comments करण्यासाठी तुमचा email देण्याची गरज नाही. त्या रकान्यात कुठलेही एक अक्षर टाइप केले तरी चालेल.
पुढील लेखात emotional intelligence (भावनिक बुद्धिमत्ता) या विषयावर काही बोलूयात.
माधव भोपे
शनिवार, दि. २० जानेवारी २०२४
The concept of the art of listening is one that is quite nuanced and requires a multifaceted approach. As can be gleaned from the informative article above, there are a multitude of points that are worth considering when seeking to become a better listener. These may include aspects such as developing empathy towards the speaker, understanding the different types of listening and when they are appropriate, and being mindful of one’s own biases and preconceptions that may shape how they process and interpret information. Additionally, it is important to cultivate an open and receptive attitude towards the speaker, being willing to truly engage with what is being said rather than simply waiting for a turn to speak. Overall, by taking a deliberate and holistic approach to the art of listening, individuals can improve their communication skills, build stronger relationships and gain a deeper understanding of the world around them.
Improving one’s listening skills is a task that requires dedication and patience. Fortunately, there are various methods and techniques that can help a person enhance their listening capabilities and become a better listener. One popular approach is active listening, which involves paying attention to not only what someone is saying, but their body language and tone of voice as well. Another technique is empathic listening, where a person strives to understand the speaker’s perspective and feelings. Additionally, eliminating distractions and reducing internal noise can improve one’s ability to hear and comprehend the message being conveyed. Engaging in conversation with individuals from diverse backgrounds and actively seeking feedback can further enhance one’s listening skills. By investing time and effort into techniques such as these, individuals can develop stronger listening skills and improve their communication with others.
